GEMİ YARDIMCI MAKİNALARI VE SİSTEMLERİ 1 - Kemal DEMİREL
ÖNSÖZ
Kitaplığıma baktığım zaman gözüme hep yabancı kaynaklı kitaplar; maalesef, yirmi sekiz cilt olmasına rağmen ancak iki cildine sahip olduğum Hütte’ler, sonra İkinci Dünya Savaşı sırasında Almanların her şeylerini kaybetmeye başladıkları bir dönemde, 1943 yılında yazılan ve Viyana’da basılan Dipl.-Ing. F. Mayr’ın "Ortsfeste und Schiffsdieselmotoren" (Gemi Dizel Motorları) kitabı ve ardında Amerikalıların "Tekniğin İncili" adını verdikleri, Alan Osbourne’un iki ciltlik "Modem Marine Engineer’s Manuel" isimli kitaplar çarpar. Bu tür kitapları ne zaman yapabileceğimizi düşünür ve zaman zaman da ümitsizliğe kapılırdım. Son yıllarda ümitsizliğim giderek kaybolmaya başladı. Çünkü, yukarıda sözünü ettiğim ve hayranlık duyduğum, yabancı kitaplar arasına "Hidrolik-Pnömatik Uygulamaları" isimli bir kitap da girdi. Teknik kitap yazarı olarak hep yalnız kaldığımı düşünürken, iki genç yazar Hidrolik-Pnömatik uygulamalarının devamı olarak, birbiri ardı sıra eserler vermeye başladılar. Bu kitaplardan biri ellerinizde. Ön kapağındaki adı "Gemi Yardımcı Makineleri"... Ne yazık ki, bir çok mesleki konumuz arasında, çok önemli olmasına rağmen, gemi yardımcı makineleri hep ikinci plânda kaldı. Dolayısıyla, hakkında en az kitap yazılan konulardan biri, belki de birincisi...
Teknik literatürümüzde "Gemi Yardımcı Makineleri" konusunda birkaç kitap vardır. Bu konuda ilk kitap Merhum Mühendis Metin Elçiçek tarafından kaleme alındı. Merhum yazar, Japonya’da yaşadığı deneyimlerini dile getirdiği kitabıyla birçok mühendise ışık tutmuş, onları aydınlatmıştı. Ardından Fahrettin Küçükşahin tarafından, Murat Khetagurov’dan çevrilen "Gemi yardımcı makineleri ve sistemleri" kitabı yayınlandı, fakat ikinci baskısı türlü nedenlerle gerçekleşemedi. Daha sonra, Doç. Dr. M. Fethi Eralp iki ciltlik "Gemi yardımcı makinelerim" yazdı. İ.T.Ü. Gemi İnşaatı ve Deniz Bilimleri Fakültesi tarafından bastırılan kitabı, hâlâ Fethi hocaya rahmet vesilesi oluyor... Uzunca bir süre sonra Uzakyol Başmühendisi Sn. Kemal Demire! ve Doç. Dr. Sn. İsmail Deha Er çabalarım ve birikmiş değerli deneyimlerini birleştirerek, yoğun uğraşılardan sonra, modem, çağın gereklerine uygun, İ.T.Ü. Denizcilik Fakültesi Gemi Makineleri İşletme Mühendisliği Bölümü öğrencilerinin ve bu arada Gemi Adamları sınavlarına hazırlanan Türk denizcilerinin gereksinimlerini karşılayacak, birinci cildi pompalar, separatörler ve ikinci cildi kompresörler, soğuk hava sistemleri, gemi devreleri ve evaporatörleri kapsayan kitaplarını, siz okuyucularına sundular. Geleceklerinin çok parlak olduğuna yürekten inandığım genç yazarlar, "Çok iyinin, iyinin düşmanı olduğunun da" farkındalar. Bu özellik, onların bu yola baş koyduklarını, çok güzel ve değerli eserler vermeyi sürdüreceklerini göstermektedir. Genç yazarları, Başmühendis Sn. Kemal Demirel’i ve Doç. Dr. Sn. İsmail Deha Er’i canı gönülden kutluyor, başarılarının devamını yürekten diliyorum.
F. KÜÇÜKŞAHİN
Öğretim Görevlisi
YAZARLAR HAKKINDA
Başmüh. Kemal DEMIREL
1965 yılında İstanbul’da doğdu. İlk, orta ve lise öğrenimlerini Muallim Naci İlkokulu, Alpaslan Ortaokulu ile Gemi Yapı Teknik ve Meslek Lisesi’nde tamamladıktan sonra 1986 yılında Denizcilik Yüksek Okulu (şimdiki adıyla İTÜ Denizcilik Fakültesi) Gemi Makinaları İşletme Mühendisliği Bölümü'nü bitirdi* DB Deniz Nakliyatı TAŞ'nin çeşitli gemilerinde 1986-1989 yılları arasında Vardiya Mühendisi, 1989-1995 yılları arasında 1. Mühendis ve 1995-2000 yılları arasında da Başmühendis olarak görev yaptıktan sonra çalıştığı firmanın özelleştirilmesiyle İTÜ Denizcilik Fakültesi'ne atandı. İTÜ Denizcilik Fakültesi'nde Atölye I, Atölye II, İmal Usulleri, Introduction to Marine Engineering, Introduction to Marine Engines, Gemi Yardımcı Makinaları I, Makina Elemanları, Engine Room Simulator I, Engine Room Simulator II, Sörvey Yöntemleri, Gemi Yardımcı Makinaları II ve Hidrolik-Pnömatik derslerini okuttu. Yazarın Gemi Yardımcı Makinalarında Sorunlar ve Çözümleri, Doç. Dr. İsmail Deha ER ile birlikte yazdıkları Gemi Mühendisleri için Hidrolik Pnömatik Uygulamaları ve Gemi Mühendisleri için Pompa Uygulamaları, İTÜ Denizcilik Fakültesi Öğretim Görevlisi Yük. Müh. Günnur DİKEÇ ile birlikte yazdıkları Malzeme Bilgisi olmak üzere dört kitabı bulunmaktadır. Evli ve bir çocuk babasıdır.
İÇİNDEKİLER
Bölüm 1 Pompaların Tanıtımı ve Sınıflandırılması Bölüm 2 Hacimsel (Pozitif Deplasmanlı) Pompalar
Doğrusal Hareketli Pompalar
Pistonlu Pompalar
Tek Etkili Pistonlu Pompalar
Çift Etkili Pistonlu Pompalar
Tek Pistonlu Pompalar
İki (veya Çok) Pistonlu Pompalar
Plancerli Pompalar
Diyaframlı Pompalar
Tek Diyaframlı Pompalar
Çift Diyaframlı Pompalar
Dönel Hareketli Pompalar
Dişli Pompalar
Dıştan Dişli Pompalar
îçten Dişli Pompalar
îçten Eksantrik (Hilal Ayraçlı) Pompalar....
Gerotor Pompalar
Loblu Pompalar
Vidalı Pompalar
Tek Vidalı (Helisel Rotorlu) Pompalar
' İki (veya İkiz)Vidalı Pompalar
Üç Vidalı Pompalar
Kanatlı (Paletli) Pompalar
Dengeli (Balanslı) Kanatlı Pompalar
Dengesiz (Balanssız) Kanatlı Pompalar
Pistonlu Pompalar
Eksenel Pistonlu Pompalar
Düz Eksenel Hareketli Pistonlu Pompalar...
rv
Eğik Şaftlı Eksenel Pistonlu Pompalar... Açılı Plakalı Eksenel Pistonlu Pompalar
Salman Plakalı Pistonlu Pompalar
Radyal Pistonlu Pompalar
Çevresel Pistonlu Pompalar
Elastik Hortumlu Pompalar
Elastik Elemanlı Pompalar
Sıvı Halkalı Pompalar
Vakvak Pompa (Kurbağacık Pompa)
Bölüm 3 Dinamik Pompalar
Akış Yönüne Göre Sınıflandırma
Radyal Akışlı (Santrifüj) Pompalar
Eksenel Akışlı (Pervane) Pompalar
Karışık Akışlı Pompalar
Enerji Dönüşümüne Göre Sınıflandırma
Volüt (Hücreli veya Gövdeli) Pompalar
Difüzörlü Pompalar
Mekanik Konstrüksiyona Göre Sınıflandırma
Kapalı İmpellerli Pompalar
Yan Açık (veya Yan Kapalı) İmpellerli Pompalar
Açık İmpellerli Pompalar
!■ Kademeye Göre Sınıflandırma
Tek Kademeli Pompalar
Çok Kademeli Pompalar
>' Çalışma Konumuna Göre Sınıflandırma
Yatay Pompalar
Dikey Pompalar
Yaş Kuyu Pompalan
; Kuru Kuyu Pompalan
Emme Konumuna Göre Sınıflandırma
Alttan Emişli Pompalar
Uçtan Emişli Pompalar
Yandan Emişli Pompalar
Tek Emişli Pompalar
Çift Emişli Pompalar
Diğer Pompalar
Dikey Tank (veya Şaft) Pompası
Türbin Pompalar
Dalgıç Pompa
Ejektör
Bölüm 4 Gemilerde Pompa Uygulamaları............
Santrifüj Pompa Uygulamaları..
Balast Alma veya Tahliye İşlemleri
Santrifüj Pompaların Verimli İşletilmesi
Dönel Pompaların Montajı
Pistonlu Pompa Uygulamaları
Pompaların Seri ve Paralel Çalıştırılmaları
Eşdeğer Santrifüj Pompaların Paralel Çalıştırılması
Eşdeğer Santrifüj Pompaların Seri Çalıştırılması
Eşdeğer Olmayan Santrifüj Pompaların Birlikte Çalıştırılması...
Eşdeğer Hacimsel Pompaların Paralel Çalıştırılması
Eşdeğer Olmayan Hacimsel Pompaların Paralel Çalıştırılması...
Bölüm 5 Sızdırmazlık Elemanları .......
Statik Sızdırmazlık Elemanları
Teflon Bant
Conta
Lastik Conta
Klingerit Conta
Mantar Conta
Amyant Conta (Amyant Şerit)....
Bakır Conta
Bakır Pul
O Ring
Havşa
Yüksük
Dinamik Sızdırmazlık Elemanları
O Ring
Yağ Keçesi
Salmastra (Yumuşak Salmastra)
Teflon Monofıl Esaslı Salmastra
: Amyant Esaslı Salmastra....
Mekanik Salmastra (Mekanik Keçe veya Boğaz Pateni)..
Bölüm 6 Bağlantı Elemanları..........................
Boralar...
Su Boruları
Sanayi Sorulan ve Profilleri..
Kazan Boralan
Doğal Gaz Boralan
Özel Borular
Petrol Boralan
Kalite Kontrol
Tahribatsız Testler
Mekanik Testler
Tüp Boru
Hidrolik Hortum
Fittingler (Bağlantı Elemanları)
Nipel (Erkek Bağlantı Elemanı)
Redüksiyon Nipel
T Nipel
Dirsek Nipel
İstavroz Nipel
Manşon (Dişi Bağlantı Elemanı)
Redüksiyon Manşon
' T Manşon.....
; Dirsek Manşon
L İstavroz Manşon
Redüksiyon
Adaptör
Kuyruklu Dirsek (90°-45°)
Somun (Rakor)
Konik Rakor
Kör Tapa
Cıvatalar.
Somunlar
Rondela (Pul)
Kopilya
Bölüm 7 Devre Elemanları.............................................................
Filtreler
Hidrolik Devre Emiş Filtreleri
Hidrolik Devre Dönüş Filtreleri
Hidrolik Devre Basınç Hattı Filtreleri...
Hidrolik Devre Doldurma ve Havalandırma Filtreleri..
Su Filtreleri
Yağlama Yağı ve Yakıt Filtreleri
Filtre Elemanlan
Tekli Filtreler
Dubleks (İkili) Filtreler.
Otomatik Yağ Filtresi
Otomatik Yakıt Filtresi...
Kirlilik Göstergesi (Filtre İndikatörü)
Basınç Şalteri veya Otomatiği (Presostat)
Sıcaklık Şalteri (Termostat)
Sıcaklıkölçer (Termometre)
Basınçölçer (Basınç Göstergesi, Manometre)
Sınırlama Anahtarı
Akümülatör..
Isıtıcılar ve Soğutucular (Isı Değiştiriciler)
IBöEim 8 Pompa Devrelerinde Kullanılan VaMler
Sürgülü (Sülüs) Valf..
Glob (Tablalı) Valf
Geri Döndürmez Valf.....
Selenoid (Kumandalı) Valf.....
Küresel Valf
Kelebek Valf
Diyafram Valf
Açılı (Köşeli veya Dirsek) Valf
İğne Valf
Konik (Blöf) Valf
Pistonlu Valf
Yay Yüklü Valfler
Emniyet Valfi.....
Basınç Ayar Valfi (Regülatör)
Basınç Düşürme (veya Ayarlama) Valfi
By-Pass Valfi
Bronz Valfler
Çabuk Kapama Valfi
Dip Valfi (Dip Klapesi)
P/V (Basınç/Vakum Emniyet) Valfleri
Valf Karakteristikleri
Bölüm 9 Sintine Separatörü. ........
Sintine Separatörünün Çalışma Prensibi
Sintine Separatörünün Devreye Alınması
Sintine Separatörünün Temizlenmesi
Sintine Separatörlerinin Liman ve Bayrak Devlet Kontrolüne Hazırlanması Sintine Separatörünün Kullamm Koşullan
Bölüm 10 Yağ ve Yakıt Ayrıştırıcıları
Aynştırıcınm (Separatörün) Tanımı
Ayrıştırma (Separasyon) Prensibi ve Çeşitleri
Yoğunluk Farkı Yöntemi ile Ayrıştırma
Merkezkaç Yöntem ile Ayrıştırma
Ayrıştırma Olayına Etki Eden Faktörler
Yoğunluk
Viskozite
Sıcaklık ve Viskozite
Sıcaklık ve Yoğunluk
Viskoziteye Bağlı Akış Miktarı
Seviye Ringi
Gravite (Ağırlık) Diski
Ayrıştırma Metotları
Sıvı-Sıvı Ayrıştırması ve Sıvı Aynştıncı
Sıvı-Katı Ayrıştırması ve Katı Aynştıncı
Konsantrasyon (Sıvı-Sıvı Aynştırması)
Sıvı-Sıvı ve Sıvı-Katı Aynştmcılar Arasındaki Farklar
Ayrıştmcıların Paralel ve Seri Çalıştınlmalan
Aynştıncı Tipleri
Katı Maddeleri Tutan Aynştmcılar
Ejektör Tip Aynştmcılar
Nozul Tip Aynştıncılar
Sürahi Tip Aynştıncılar (Dekantörler)
Aynşünlan Maddeler ve Aynştırma Verimi
Devre Elemanları ve Ayrıştmcıya Giren Sular
Aynştırıcı Elemanları
Elektrik Motoru
Merkezkaç Kavrama
Dişliler ve Şaft
Pompa
Alt Basımdaki Diğer Elemanlar
Su Dağıtım Kapağı
Çanak (Alt Çanak) ve Çanak İçindeki Ana Parçalar
Disk (Tas) Grubu
Seviye Ringi
Su ve Yağ veya Yakıt Diski (Pompası)
Gravite (Ağırlık) Diski
Akış Yönü ve Parçacıklann Aynlma Teorisi
Aynştıncının Şok Yapılması ve Devreye Alınması
Operasyon Sulan ve Şok Yapma
' Aynştıncının Devreye Alınması
Karşı Basınç ve Kapasite Ayarı
Karşı Basınç Ayan
Aynştırıcılarda Kapasite Ayan
Yakıt Aynştmcısmda Kapasite Ayan
Yağlama Yağı Aynştmcısmda Kapasite Ayan ...
Aynştıncılarda Yükseklik Ayarlan
Yakıt Diski Yükseklik Ayan
Kontrol Su Diski Yükseklik Ayan
Aynştmcüarla İlgili Önemli Noktalar
Ayrıştmcıya Yakıt Gelmiyor
Ayrıştmcıya Yakıt Geliyor Ama Şok Yapılamıyor
Karter Yağı Eksiliyor
Uygun Gravite Diski Yok
Devir Tutmuyor
Yağlama Yağı Testi
Yakıt Ayrıştırma Devresi ve Elemanlan
Yağlama Yağı Ayrıştırma Devresi ve Elemanlan
Bölüm 11 ALCAP Aynştıncı .....................
Alcap Ayrıştırıcmm Oluşum Nedenleri
Alcap Ayrıştırıcmm Diğer Aynştmcılar ile Karşılaştırılması
Seal Suyu
Ara Yüzey
Gravite Diski
Su Çıkışı
Parçacıkların Aynştmlması
Kapasitans ve Transdüser
Alcap Aynştmcıda Yapılan Kontroller
Akış Kontrol Diski ve Yakıt Diski (Pompası)
Alcap Fuel-Oil (FOPX) Aynştırıcının Devre Elemanlan
Filtre...
Yakıt (Besleme) Pompası
Akış Şalteri
Isıtıcı
Sıcaklık Sensora (Algılayıcısı)
Yeniden Dolaşım (Sirkülasyon) Valfı
Karşı Basınç Ayar Valfi
Alçak ve Yüksek Basınç Şalteri
1 Akış İndikatörü
Transdüser
Pnömatik Valf Bloğu
ALCAP Aynştıncı
Su Boşaltma (Tahliye) Valfı
Su Valf Bloğu
Operasyon Su Tankı
Kontrol Ünitesi
Aynştıncı ve Pompa Çalıştıncısı (Elektrik Tablosu)...
Güç Ünitesi
Acil Durum Durdurma Düğmesi
Sistem Elemanlanmn Etkileşimi
Tetikteme Aralığı
ALCAP Sisteminin Çalışma Prensibi
ALCAP Ayrıştırıcmm Farklan ve Üstünlüğü