TAŞIMA TEKNİĞİ – İsmail Cürgül
ÖNSÖZ
Üniversitedeki öğrencilerim için yardımcı ders kitabı niteliğinde hazırladığım ve taşıma tekniğinin temel elemanları ile kesintili çalışan taşıma makinaları konularını kapsayan Transport Tekniği Cilt I isimli kitap ile Asansör Tesisleri ve sürekli malzeme iletimini konu alan Taşıma Tekniği ders notları zaman içinde ihtiyaca cevap veremez duruma geldiler. Hepsinden önemlisi özellikle Türk Standartlarındaki yenileşmeler nedeniyle gözden geçirilmeleri gerekli oldu. Bu arada yine bir boşluğu doldurmak üzere hazırlanan Transport Tekniği Problemleri kitabı öğrenciler arasında olduğu kadar çalışan mühendisler ve teknik elemanlar tarafından da oldukça büyük ilgi gördü. Böylece ayrı kitaplar halinde daha dar kapsamlı bir yenileştirme yerine malzeme iletimi konusunu bütünüyle ele alan tek bir kitap hazırlama fikri ortaya çıktı. Kitabın içinde basit ve klasik kaldırma araçları (örneğin krikolar ve palangalar gibi) yer aldığı kadar günümüzde yaygın şekilde kullanılmakta olan köprülü vinçler konusu özel olarak verilmiştir. Asansörler konusu günün şartlarına uygun ve kapsamlı şekilde ele alınmış olup sürekli malzeme iletiminin temelini oluşturan ve özellikle çekme elemanlı iletim tesisleri ile yine sürekli malzeme iletiminin temel tesisleri olan vidalı ve havalı (pnömatik) iletim konuları kitap içinde geniş yer bulmuştur. Kitap içinde özel olarak değinilmeyen ve malzeme iletimi konusunda daha birçok sistemden söz etmek mümkündür. Ancak kitabın tasarımı öyle yapılmıştır ki içindeki bilgi ve yöntemler temel alındığında diğer sistemlerin çözümü son derece kolay olacaktır. Burada şu hususu da vurgulamadan geçmemek gerekmektedir; ülkemiz teknolojisindeki emekleme dönemi ne yazık ki henüz tamamlanamamış ve buna bağlı olarak değişen standartlar ve yeni teknolojik fikirler elbetteki bir zaman sonra yazılanları yeniden gözden geçirmeyi gerektirecektir.
Kitabın son kısmına İş Güvenliği konusu, özellikle çalışan mühendisler ve teknik elemanlardan gelen yoğun talep üzerine, eklenmiştir. Ancak iş güvenliği ve işçi sağlığı konusu başlı başına bir kitap olacak kapsamda olduğundan kitabımızda kısa özet bir bilgi ile yetinilmiştir. Bu konu başlığı altında verilen yasa, tüzük ve yönetmeliklere ait seçilmiş maddeler uyarıcı nitelikte olup gerek işveren veya işveren vekili gerekse işçiler; kendi yetki ve sorumlulukları yanında sahip oldukları hakları iyi anlamaları bakımından bu düzenlemelerin tam metnini edinerek okumaları önemle tavsiye olunur.
Kitapta bulunan şekillerin çizimi konusunda öğrencilerimin yardımlarına olan teşekkürlerim yanında özellikle bu çizimlerin düzenlenmesine olan büyük katkıları nedeniyle Arş. Gör. Y. Müh. M. Özgür BORA ile Arş. Gör. Y. Müh. Onur ÇOBAN’a ayrıca teşekkür ediyorum.
Yapılacak eleştiriler yanlışı düzeltme anlamında her zaman yararlıdır. Kitabın beklenen yararı sağlamasını dilerim.
Prof. Dr. Müh. İsmail CÜRGÜL
İÇİNDEKİLER
GİRİŞ
Tanım ve özellikler Taşınacak malzemeler Taşıma makinalarının sınıflandırılması
TAŞIMA TEKNİĞİNDE KULLANILAN ELEMANLAR
YÜK KANCALARI
Tek Ağızlı (Basit) Yük Kancaları Çift Ağızlı Yük Kancaları Kapalı Kancalar Sapanlar
HALATLAR
Bitkisel Halatlar Sentetik Halatlar Çelik tel Halatlar
HALAT MAKARALARI VE DONANIMLARI
Halat Makaraları Makara ve Halat Düzenleri
HALAT TAMBURLARI
Yivli Tamburların Ana Boyutları Tambur Et Kalınlığının Hesaplanması
ZİNCİRLER
Yuvarlak Zincirler Mafsallı (Yassı) Zincirler
ZİNCİR MAKARA VE DİŞLİLERİ Zincir Makaraları Zincir Dişlileri
GÜÇ KAYNAKLARI VE İLETİM MEKANİZMALARI
GÜÇ KAYNAKLARI
El ile Çalıştırma
Sıvı Basıncı İle (Hidrolik Yöntemle) Çalıştırma
Basınçlı Hava İle (Pnömatik Yöntemle) Çalıştırma Buhar İle Çalıştırma
Benzinli veya Dizel Motorlarla Çalıştırma Elektrik Motorları İle Çalıştırma
GÜÇ İLETİM MEKANİZMALARI
Dişli Kutuları (Redüktörler)
EMNİYET ELEMANLARI VE FRENLER DİŞLİ KİLİTLER PABUÇLU FRENLER
Tek Pabuçlu Frenler Çift Pabuçlu Frenler BANTLI FRENLER Basit Bantlı Frenler
Diferansiyel Bantlı Frenler İntegral Bantlı Frenler
DİSKLİ FRENLER KONİK FRENLER
SÜREKSİZ ÇALIŞAN TAŞIMA MAKİNALARI KRİKOLAR
Vidalı Krikolar Kremayerli Krikolar Hidrolik Krikolar PALANGALAR
El İle Çalıştırılan Palangalar Elektrikli Palangalar VİNÇLER
Basit Vinçler Portal Vinçler Oklu (Bumlu) Vinçler Kuleli Vinçler Kablolu Vinçler Köprülü
Vinçler (Krenler)
KÖPRÜLÜ VİNÇLERİN HESABI
Yük Çeşitleri Yükleme Durumları Kaldırma Mekanizması Yürütme Mekanizması Vinç Köprülerinin Hesaplanması
ASANSÖRLER
Tanım ve Özellikler Asansör Kuyusu Makina ve Makara Daireleri Kapılar
Kabin, Karşı Ağırlık veya Dengeleme Ağırlığı Askı Tertibatı (Halatlar)
Kılavuz Raylar ve Tamponlar Asansör Hareket Mekanizması Elektrik Donanımı Kumanda Tertibatı Güvenlik Donanımı Asansör Trafik Hesabı
Asansör Trafiğinin İncelenmesi Asansör Kabini Seyir Zamanı
Gerekli Asansör (Kabin) Sayısı Asansör Mukavemet Hesapları Asansörlerin Sınıflandırılması Yük Çeşitleri ve Yük Kabulleri Motor Hesabı
Sürtünme Kasnağı Çapı ve Mili Hesabı
Devir Sayısı Düşürme Mekanizması: Redüktör Askı Tertibatı Hesabı Kabin ve Karşı Ağırlık Hesabı Kılavuz Rayların Hesaplanması Tamponların Hesaplanması ve Seçimi Asansör Kuyusu Hesabı Kavrama ve Fren Hesabı
SÜREKLİ TAŞIMA MAKİNALARI BANTLI KONVEYÖRLER
Tanım ve Genel Özellikler Konveyörlerin Yapısı ve Elemanları Konveyör Bantı Makaralar Tamburlar Konveyörlerin Hesaplanması Bant Hesabı Gerekli Güç Hesabı Konveyörlerin Çalıştırılma Şekilleri Konveyör Bantının Gerdirilmesi Konveyörün Yüklenmesi Konveyörün Boşaltılması Konveyör Bantının Temizlenmesi Bantlı Konveyörlerin Şasi Yapısı Konveyör Galerileri
KOVALI ELEVATÖRLER
Tanım ve Genel Özellikler
Kovalı Elevatörlerin Elemanları
Kovalar Elevatör Bantı Tamburlar
Hareket (Güç Kaynağı ve Aktarma) Mekanizması Gergi Düzeni Kovaların Yüklenmesi ve Boşaltılması Kovalı Elevatörlerin Hesaplanması
Bant Hızı ve Kova Büyüklüğünün Seçimi Kapasite Hesabı Çekme Kuvveti ve Güç Hesabı
VİDALI (HELEZON) İLETİCİLER
Tanım ve Genel Özellikler Vidalı (Helezon) ileticilerin Elemanları Vida (Helezon)
Vida (Helezon) Mili Yataklar ve Yataklama Vida (Helezon) Teknesi Çalıştırma (Hareket) Mekanizması Vidalı (Helezon) İleticilerin Hesaplanması
Kapasite Hesabı Gerekli Güç Hesabı Vida (Helezon) Milinin Hesabı
HAVALI (PNÖMATİK) İLETİCİLER
Tanım ve Genel Özellikler Havalı İleticilerin Elemanları Besleyiciler iletim Boruları Yol Değiştirme Vanaları Ayırıcı Depolar (Seperatörler)
Toz Toplayıcılar (Filtreler)
Havalı İleticilerin Hesaplanması Eşdeğer İletim Uzunluğu Hava Hızının Tespiti Karışım Oranının Tespiti Gerekli Hava Miktarı ve İletim Borusu Çapı Hava Basıncının Tespiti Gerekli Kompresör Gücü
İŞ GÜVENLİĞİ
T.C. Anayasası İş Kanunu
Sosyal Sigortalar Kanunu Borçlar Kanunu
İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü
İşyeri Bina ve Eklentilerinde Alınacak Sağlık ve Güvenlik
Önlemlerine İlişkin Yönetmelik
Kişisel Koruyucu Donanımların İşyerlerinde Kullanılması Hakkında Yönetmelik Asansör Yönetmeliği Örnek Yargıtay Kararları