AYDINLATMA TEKNİĞİ - Muzaffer Özkaya - Turgut Tüfekçi
ÖNSÖZ
Bu kitabın temelini oluşturan 1968' de yazılıp, 2004' de 9. baskısı yapılan Aydınlatma Tekniği kitabının (Prof. Dr. Muzaffer Özkaya) çeşitli baskılarında kısmen güncelleştirmeler yapılmıştı. Ama aradan geçen 43 yıldaki gelişmeler artık kısmi güncelleştirmeler yerine, yeni bir kitap yazılmasını gerektirmiştir. Söz konusu kitabın çatısı aynen muhafaza edilerek, 2011 yılı teknolojisine uyıımhı bu kitap hazırlanmıştır.
Mühendisliğin uygulamalı bir bilim dalı olduğu, ancak iyi bir uygulamanın da çok iyi teorik temele dayandığı gerçeğinden hareket edilerek önce teorik, sonra da pratik bilgiler verilmiştir. Kitap, bir ders kitabı olduğu kadar pratikte aydınlatma ile uğraşan mimar ve elektrik mühendislerinin teorik bilgilerim tazelemelerini ve gerektiğinde de bir başvuru kitabı olarak kullanmalarını sağlayacak biçimde düzenlenmiştir.
Kitapta aydınlatma tebliğinin temelleri ve lâmbalar 9 bölümde incelenip, armatürler ele alındıktan sonra, 4 bölümde aydınlatma tasarımına ve hesaplarına ilişkin bilgiler verilmiş: fotometrik ölçmeleri, aydınlatmanın kumandası - kontrolü ve aydınlatmaya ilişkin iç tesisat bilgisi - hesaplarım kapsayan 2 bölümü takip eden elektrik kazalarına - yangınlarına karşı önlemleri ihtiva eden bölümle kitap bitirilmiştir. Bu son böliim konudan biraz uzak gibi görünmekle beraber aydınlatma ile uğraşanların elektrik enerjisinin tehlikeleri ve bunlara karşı korunma yöntemleri hakkında bilgi sahibi olmaları gerektiğine inandığımızdan kitaba konulmuştur. Ayrıca konuların daha iyi anlaşılması için gerekli yerlere örnekler ve problemler ilave edilmiştir.
Yeri geldikçe okuyucularımıza yararlı olacağına inandığımız kişisel tecrübelerimizi, Türkiye'deki uygulamalar hakkında gözlemlerimizi ve ülkemize katkısı olacağına inandığımız görüşlerimizi aktarmaya çalıştık.
Kitabın öğrencilerimize, mühendis ve mimarlarımıza ve diğer okuyucularımıza faydalı olacağım ümit eder, basılmasında emeği geçenlere ayrı ayrı teşekkürü bir borç biliriz.
İstanbul, 24 Nisan 2011
Muzaffer Özkaya - Turgut Tüfekçi
Prof. Dr. Muzaffer Özkaya Hakkında
ITÜ Elektrik Fakültesi Kuvvetli Akım Kolu mezunu olup, doktorasını Stuttgart Teknik Üniversitesi’nde yapmıştır. İTÜ Elektrik Elektronik Fakültesi, İTÜ Mühendislik- Mimarlık Fakültesi, İTÜ Maçka Elektrik Fakültesi, KTÜ Elektrik Fakültesi, Yıldız Mühendislik-Mimarlık Akademisi Elektrik Bölümünde, Uludağ Üniversitesi Mühendislik Fakültesi’nde aydınlatma ve yüksek gerilim tekniği konularında çeşitli dersler vermiştir. Bu konularda üçü tercüme olmak üzere sekiz kitabı, 60’ı aşkın makale, bildiri, konferans ve seminer notu vardır. İTÜ’de üç fakültede toplam 11 yıl dekanlık, 9 yıl İTÜ Senatosunda Fakülte temsilciliği yapmıştır. Çok çeşitli aydınlatma tesisinin tasarımını ve uygulama danışmanlığını yapmıştır.
Prof. Dr. Turgut Tüfekçi - İTÜ Elektrik Fakültesi
Kuvvetli Akım Kolu mezunu olup, doktorasını Prof. Dr. Muzaffer Özkaya’nın yönetiminde İTÜ Mühendislik-Mimarlık Fakültesi’nde yapmıştır. İTÜ Elektrik Elektronik Fakültesi, İTÜ Maçka Elektrik Fakültesi, İTÜ Sakarya Mühendislik Fakültesi ve Kocaeli Üniversitesi’nde aydınlatma, elektrik tesisleri ve yüksek gerilim tekniği konularında çeşitli dersler vermiştir. Bu konularda bir tercüme kitabı, 40’ı aşkın makale, bildiri, konferans ve seminer notu vardır. Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliği ve Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliği değişiklik önerilerinin hazırlanmasında önemli katkısı olmuştur. Birçok aydınlatma tesisinin tasarımını ve uygulama danışmanlığını yapmıştır.
İÇİNDEKİLER
Önsöz
AYDINLATMACILIĞIN KONUSU, AMACI VE TÜRLERİ
Giriş
Aydınlatmacılığın konusu
Amacı bakımından aydınlatma türleri
Fizyolojik aydınlatma
Dekoratif aydınlatma
Dekoratif fizyolojik aydınlatma
Dikkati çeken aydınlatma
Işık kökeni bakımından aydınlatma türleri
Doğal aydınlatma
Suni aydınlatma
Aydınlatılan yere göre aydınlatma türleri İç aydınlatma
Dış Aydınlatma
IŞIK VE GÖRME OLAYI
Işığın tanımı
Elektromanyetik dalgalar içinde ışığın yen
Gözün yapısı ve işleyiş
Gözün spektral din arlığı
TOTOMETRİK BÜYÜKLÜKLER
Işık akışı
Işık enerjisi
Işık şiddeti
Aydınlık seviyesi
Fotoğrafik uyarma
Parıltı
Fotometrik radyans
FOTOMETRİK YASALAR
Kosiniis yasası
Uzaklıklar karesiyle ters orantı yasası
Lambert yasası
Düzlem
Küre
Silindir
Yarıküre
Uzay açı izdüşüm yasası
Gökyüzü parıltısı aydınlık seviyesi ilişkisi
Çözülmüş problemler
Çözülmemiş problemler
FİZYOLOJİK-OPTİK ESASLAR
Gözün eşik değerleri
Cismin göründüğü açının büyüklüğü
Cismin göze geliş doğrultusu Işık
Uyarımlarının Etki Süresi
Adaptasyon Kontrast duyarlığı
Keskinlik ve görme kusurları
Görme hızı Kritik titreme frekansı
Talbot Yasası
Parıltı oranlan
Kamaşma
Görmeyi yok eden kamaşma
Görme yeteneğini azaltan kamaşma
Gölge ve özgölge Renk
Üç renk teorisi Renk duyarlığı
IŞIK ÜRETİMİNİN TEMELLERİ VE LÂMBALARA GİRİŞ
Işık üretimi ile ilgili kavramlar
Spektral enerji akışı yoğunluğu
Spektral enerji akışı
Enerji akışı yoğunluğu
Enerji akışı Işık akışı
Spektroradyometrik diyagram ve spektral güç dağılımı
Işımanın verimi Işıksal verim Işıksal etkinlik
Etkinlik faktörü
Termik ışık üretimi
Işık yayan cisimler
Termik ışık üretimi ile ilgili yasalar
Deşarja dayanan ışık üretimi
Elektrolüminesan ışık üretimi
Lâmbalara giriş
Lâmba başlıkları
Vidalı başlıklar Bayonet başlıklar
Çubuk enkandesan lâmba başlıkları
Çıkıntılı başlıklar Yuvalı başlıklar
İğne başlıklar
Cam balonlar
Lâmbaların anma ömrü ve ekonomik ömrü
Lâmbalara ilişkin ekonomik hesaplar
Birim ışık eneıjisi maliyeti hesabı
Yıllık Maliyet Problemler
ENKANDESAN LÂMBALAR
Enkandesan Lâmbaların
Tarihsel Gelişimi
Flaman Dolgu gazı
Cam balon Kömür flamanlı enkandesan lâmbalar
Tungsten flamanlı enkandesan lâmbalar
Normal enkandesan lâmbalar (NEL' 1er)
Standart enkandesan lâmbalar ( SEL)
Diğer tip normal enkandesan lâmbalar
Reflektörlü enkandesan lâmbalar
Dekoratif enkandesan lâmbalar
Çubuk enkandesan lâmbalar
Özel enkandesan lâmbalar Kripton lâmbalar
Tungsten halojen lâmbalar ( THL' 1er)
Şebeke gerilimli reflektörsüz THL' 1er
Şebeke gerilimli reflektörlü THL' 1er
Düşük gerilimli reflekîörsüz THL' 1er
Düşük gerilimli reflektörlü THL' 1er
Problemler
DEŞARJ LÂMBALARI
Deşarj lâmbalarının çalıştırılması için gerekli araçlar
Akım sınırlayıcı araçlar Endiktif balast
Kapasitif balast Elektronik balast
Kaçak akılı transformatör
Çift sargılı balastlar
Ateşleme araçları
Lâmbanın bir parçası olan ateşleme araçları
Yardımcı elektrotlar Dış ateşleme şeridi İç ateşleme şeridi
Ateşlemeye yardımcı aletler
İsıtma transformatörleri Elektronik ateşleyiciler Starter
Elektronik Starter Asal gazlı lâmbalar ve tüpler
Negatif ışık bölgesinde çalışan asal gazlı lâmbalar
Asal gazlı ışık tüpleri ( neon lâmbalar)
Kızgın elektrotlu deşaıj lâmbaları
Alçak basınçlı sodyum buharlı lâmbalar (ABSBL' 1er)
ABSBL'in yapısının ayrıntıları ABSBL'lerin verileri
ABSBL’lerin ışık rengi ve renk ayırt ettirme yeteneği
ABSBL’ lerde akımın sınırlanması, ateşleme ve kompanzasyon
ABSBL' lerin diğer özellikleri
Yüksek basınçlı sodyum buharlı lâmbalar (YBSBL'ler)
YBSBL' in yapısının ayrıntıları YBSBL’lerin tipleri YBSBL'lerin verileri
YBSBL'lerde akımın sınırlanması, ateşleme ve kompanzasyon
YBSBL' lerin diğer özellikleri
Civa Buharlı Lâmbalar (CBL' 1er)
CBL'nin yapısının ayrıntıları
Lâmbaların değiştirilme süreleri
AYDINLATMA ARMATÜRLER
Işığı geçiren malzemeler
Işığı dağıtıcı camlar Opal camlar Mat camlar
Buzlu ve ornament camlar
Işığı paralel geçiren camlar
Işığı geçiren yapay malzemeler
Işığı yansıtan malzemeler
Aynasal yansıtan malzemeler
İdeal ve karma dağıtıcı yansıtıcı malzemeler
Mercekler Filtreler Prizmalar
Ekranlayıcı önlemler ve elemanlar Fiber optikler
Armatür gövdesi malzemeleri ve konstrüksiyonu
Armatür gövdesi malzemeleri
Armatür gövdesi konstrüksiyonu
Armatürlerin sınıflandırılması
lşık dağılım eğrisine kumanda etme şekli açısından Optik armatürler
Işığı dağıtıcı armatürler Işığı yansıtıcı armatürler
Kullanıldıkları yer açısından sınıflandırma
Dahili armatürler
Harici armatürler
Armatürlerin ışık akışının dağılımına göre sınıflandırılması
Armatürlerin koruma sınıflaması (IP Derecesi)
Tehlikeli saha sınıflaması Çözülmüş problemler
AYDINLATMA TASARIMI KRİTERLERİ
Parıltı ve aydınlık seviyesi
Görme alanında aydınlık seviyesinin düzgünlüğü
İç aydınlatmada görme alanında düzgünlük
Dış aydınlatmada görme alanında düzgünlük
Zaman içinde aydınlık seviyesi düzgünlüğü
Adaptasyon
Gölge ve biçim-dokunun ortaya çıkarılması
Kamaşma
İç aydınlatmada kamaşma
Dış aydınlatmada kamaşma
Lâmbaların ışık rengi özellikleri
Renk sıcaklığı
Renk ayırımı
Aydınlatmanın genelliği - yerelliği
Aydınlatmada psikolojik etki
AYDINLATMA HESAPLARI
Noktasal aydınlatma hesabı
Parıltı yöntemiyle yol aydınlatması hesabı
Işık akışı yöntemi ile aydınlatma hesaplan
İç aydınlatmada kullanma faktörü ile aydınlatma hesabı
Dış aydınlatmada kullanma faktörü ile aydınlatma hesabı
Aydınlatma hesaplan programları
Aydınlatma ekonomisi hesapları
İÇ AYDINLATMA TASARIMI
Endüstri tesisleri Bürolar
Açık bürolar
Özel bürolar
Toplantı odaları
Okullar
Sınıflar
Amfiler ve konferans salonları
Hastaneler
Hasta odaları
Koridorlar Muayene odaları
Ameliyathaneler
Yoğun bakım odaları
Röntgen odaları ve benzerleri
Diğer mahaller Evler
Dolaşım alanları
Salonlar
Yatak odaları
Mutfaklar
Banyolar
Oteller
Giriş holleri ve lobiler
Davet salonları
Misafir odaları
Koridorlar ve merdivenler
Diğer mahaller
Lokantalar, kafeteryalar, barlar
Mağazalar - süpermarketler
Mağaza içi aydınlatması
Vitrin aydınlatması
DIŞ AYDINLATMA TASARIMI
Yol aydınlatması
Düz yollarda direk-armatür yerleştirme planlan
Virajların aydınlatılması
Kavşakların aydınlatılması
Tünel aydınlatması
Tünel aydınlatmasında düzgünlük, kamaşma ve titreme
Tünellerde aydınlatma sistemleri
Tünellerde gece aydınlatması
Tünellerde acil durum aydınlatması
Tünellerde lâmba seçimi
Tünel aydınlatmasında diğer hususlar
Yaya-konut bölgeleri (siteler), yeşil alan aydınlatması
Alan ve cephe aydınlatması
Geniş Alanların Aydınlatılması
Yapı ve anıtların cephe aydınlatması
Cephe aydınlatmasında parıltı / ayrımlık Seviyesi
Cephe aydınlatmasında lâmba seçimi
Cephe aydınlatmasında projektör seçimi
Parklar ve bahçelerde cephe aydınlatması Spor tesislerinin aydınlatılması
Spor sahalarında projektörlerin yerleştirilişi
Futbol sahalarının aydınlatılması
Tenis kortlarının aydınlatılması
Spor salonlarının aydınlatılması
FOTOMETRİK ÖLÇMELER
Sübjektif Fotometri
Işık Şiddeti Ölçülmesi Işık Akışı Ölçülmesi
Objektif fotometri Foto - elemanlar Fotoseller Işık dağılım eğrisinin çıkartılması Problem
AYDINLATMADA KUMANDA-KONTROL VE ELEKTRİK İÇ TESİSATI
Tanımlar
İç tesisat ve malzemesinin sınıflandırılması
Montaj şekline göre sınıflama
Yerin niteliğine göre sınıflama
Kumanda ve kontrol cihazları Analı tarlar
Adi anahtar Komütatör anahtar Va-e-vien (vaeviyen) anahtar
Deviyatör anahtar
Darbe akım anahtarları
Merdiven otomatikleri (zaman anahtarları)
Hareket ve varlık dedektörleri
Fotoseller
Kumanda saatleri
Mekanik kumanda saatleri
Dijital kumanda saatleri
Otel odası enerji tasarruf cihazı
Dimmer (loşlaştırıcı)
Kızıl ötesi ışınlar - radyo dalgalarıyla uzaktan kumanda
Kızılötesi sinyal vericileri
Kızılötesi sinyal alıcıları
Aydınlatmanın otomasyonu
Diğer cihaz ve malzemeler
Prizler - fişler
Topraklı prizler
Tıraş prizleri Sigortalar
Eriyen telli sigortalar
Anahtarlı otomatik sigortalar
Tablolar-panolar İletkenler-kablolar Borular
Plastik borular
Çelik borular
Boru çaplarının tespiti
Boru ek ve tespit parçaları
Kare buatlar
Duylar İletken kesiti hesaplan
Isınma tahkiki
Gerilim düşümü hesabı
Bir fazlı devrede gerilim düşümü hesabı
Üç fazlı devrede gerilim düşümü hesabı
Problemler
ELEKTRİK TESİSLERİNDEKİ TEHLİKELER VE GÜVENLİK
Temel tanımlar
Elektrik çarpması
Akımın büyüklüğünün insan üzerindeki etkileri
Akınım etki süresinin tesirleri
Akımın vücutta geçtiği güzergâhın etkileri
Elektrik çarpmasının etkileri
Yönetmelikler ve standartlar
Elektrik kazalarına karşı önlemler
Güvenli alçak gerilim (U< 50 V) kullanılması
Yalıtmak suretiyle konınma
Konuna ayırması yapmak suretiyle
Topraklamak suretiyle korunma
Topraklama elektrodları
Toprağın özgül direnci
Toprak hatları Sıfırlamak suretiyle konınma
Topraklamak ve sıfırlamak suretiyle korunma
Toprak kaçak akımı ile devreyi açtırarak korunma
Yangın tehlikesi ve karşı önlemler
KAYNAKLAR
İNDEKS