DİNİ MİMARİDE GİZLİ TASARIM YÖNTEMLERİ – Atilla Arpat
ÖNSÖZ
Bu kitap yirmi beş seneyi aşan bir araştırmanın ürünüdür. Amacı Osmanlı, Hristiyan ve Musevi di¬ni mimarisinde ve Mason Locaları ile köşe taşlarının ve anıtlarının tasarımında gözlenen geometriyi ve sayı sembolizmini tanıtmak, bir sır olmaktan çıkarmaktır.
Yetmişli senelerin sonlarına doğru Osmanlı cami ve türbeleri ile ilgili çalışmalarımıza başlarken bu konuya ışık tutabilecek doküman ve yayın yok denecek kadar azdı. Gerçi yaklaşık 150 seneden beri çok sayıda kitap ve makale Hristiyan dini mimarisinin gizli tasarım yöntemleri ile ilgili araştırmalar ve bunların sonuçlarını tanımak için yayınlanmıştır. Ama Osmanlı mimarisinin bu yönü ile kimse ilgilen¬memişti.
M.S. Bulatov adındaki Rus bilgininin Orta Asya İslam mimarisi ile ilgili ve tasarımlarındaki geomet-riyi açıklayan eseri hem elimize emekli olmamıza yakın senelerde geçmiş hem de içerdiği geometrik çözümler o devirler için (Hele 9. asır için) fazla karmaşık gözükmüştü.
Yine de cesaretle çalışmalarımızı sürdürdük ve kaçınılmaz biçimde bir seri hatalı yollara da saptık. O senelerin çalışmalarını bazı makalelerimizde tanıttık. Eleştirilerin pek azı doğru yolu gösterecek se¬viyeye ulaşabiliyordu. Ancak şu kadarını - sanırız - inandırıcı bir biçimde ortaya koyabilmiştir:
Sinan ve ondan öncekiler dini mimari tasarımında Ebced Hesabından ve Besmeleden kaynaklanan bazı sayılara yer vermiş olmalıdırlar.
Emekli olduktan sonra bir kalça ameliyatı nedeni ile Kanada' ya göçmen olarak gittik ve sonra da orada kalmaya karar verdik. Araştırmalarımız açısından çok verimli ve hayırlı bir adım attığımızı za-man geçtikçe anladık.
Nasıl oldu ise, Mason Locasına başvurmak geldi aklımıza çünkü zengin kütüphanelerinden söz edildiğini duymuştuk. İzin çıktı ve biz haftalarca kütüphanelerindeki 19. asırdan hatta 18. asırdan kal¬ma kitaplara gömüldük. Nihayet bir gün kafamızda şimşekler çakmaya başlamıştı. Arşimet gibi "ayreka" diye bağıracaktık neredeyse. Problemi çözmüştük. Anladık ki "Sırrın anahtarı Pitagoras üçgenidir."
Mimariye ve Pitagoras üçgenine Masonlukta verilen önem şaşırtıcı idi. Pitagoras’ın "47 problemi" devamlı anılıyordu. Bu üçgenin bazı localarda amblem olarak kullanıldığı, mason ambleminde per-gel ve gönyenin yer alması hep bu üçgenin önemini vurgulayan işaretler olarak gözükmeye başladı.
Acaba, dedik, aradığımız gizli tasarım yöntemi bu üçgenin Ebced Hesabı ile kombine olarak uygulanışı olmasın? Hz. İsa’nın Ebced Hesabı ile oluşan simgesinin 318 sayısı olduğunu, daha ITÜ de çalışırken öğrenmiştik. Bu sayı ile Pitagoras üçgenini ölçmeye başladığımız kiliselerin geometrisinde keşfedince nihayet doğru yolu bulduğumuzu anladık. Geriye dönüp Osmanlı cami ve türbelerine de öğrendiğimizi uyguladık.
Mesele önemli oranda çözülmüştü. Avrupa'ya (İngiltere, İsviçre ve Almanya) gidip kiliseleri ölçtük, arşivlerden planlar topladık, sinagoglara da el attık. Keşfettiğimiz yöntemle her analizde başarıya ula¬şıyorduk. Hata yapmadık mı? Yaptık, tabi. Birinci kitabımızdan sonra (Secrets of Architecture, 2004) araştırmalarımıza devam ettik. Hem birinci kitaptaki hataları düzeltmek hem de yeni ilginç örnekler ilave etmek sureti ile bu kitabı yazdık. Bilim daima önceki bulguları, teorileri sorgulayan, geliştiren bir uğraştır. Ne Niels Bohr'un Nobel ödülü kazanan atom modeli ne de Einstein'in izafiyet teorisinin ilk şekli son çözüm olarak kalmıştır. Ama o adımlar atılmasa, o keşifler yapılmasaydı bugün "String" teorisi doğamazdı. Einstein'in bile teorisi bugün değişikliklere uğramaktadır.
Biz buzul dağının ancak tepesini inceledik. Gerisi muhakkak gelecektir. Attığımız temelin önemli bir başlangıç olduğuna inanıyoruz.
Kitabımızı kime tavsiye ederiz?
- Osmanlı mimarisi ile ilgili araştırma yapanlara,
(Master öğrencileri, doktora öğrencileri gibi)
- Mimariyi öğretenlere ve öğrenenlere,
- Masonlukla ilgilenenlere,
- Uygulamalı matematikle ilgilenenlere,
- Kültür tarihi ile ilgili çalışmalar yapanlara,
- Mimari restorasyon uzmanlarına.
Kitabımızdaki tüm örnekleri incelemek, konuya biraz uzak olanlar veya matematikle, geometri ile ilişkileri kaybolanlar için sıkıcı olabilir. Bu okuyuculara ilk bölümü ve bazı basit örnekleri okumalarını öneririz. Örneğin Gazi İskender Paşa Türbesini, Saint İva Alla Sapienza Kilisesini, Philadelphia Ma¬son Locasının köşe taşın ve Washington'daki dikili taşın sırlarını anlamakta güçlük çekmeyeceklerdir. Masonik tasarım sırlarının gizlenmesi için girişilen çabalara örnek olarak Johannes Bazilikası ile St. Mark Kilisesinin okunmasını öğütleriz. Sanırız Kanuni Türbesinin gelişmiş mimarisinin temelinde bir dizi dairenin yattığını öğrenmek şa¬şırtıcı olacak, Kayzer Wilhelm Kilisesi'nin tasarımında mimarın her adımda kendi adının Ebcet hesabı ile karşılığını kullandığını ve projesinin yarışma yolu ile seçiminin bir Masonik Komplo olduğunu öğrenmek ilginç olacaktır.
Çalışmalarımızda bize yardım edenleri anmak ve onlara teşekkür etmek borcumuzdur.
Nova Scotia Public Archives, (Yeni İskoçya Halk Arşivine);
Grand Lodge of Nova Scotia, yani (Yeni Iskoça Büyük Locasına);
Basel Katolik Kilisesine;
Basel Protestan Kilisesine;
Halifax Anglikan Kilisesine;
Basel Devlet Arşivine;
Berlin Katolik Kilisesine;
Berlin Protestan Kilisesine;
Berlin Devlet Arşivine;
Berlin Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Arşivine;
İstanbul Türbeler Müdürlüğüne;
İstanbul Vakıflar Müdürlüğüne;
T.C Kültür Bakanlığına;
İstanbul Topkapı Müzesine;
İstanbul Teknik Üniversitesine ve Mimarlık Fakültesine;
Cami ve kiliselerde yaptığım inceleme ve ölçmelere izin veren yetkililere; teşekkürlerimizi sunarız. Ayrıca şu kişilere de değerli katkı ve yardımları dolayısı ile teşekkür etmek bir borçtur; ITÜ Mimarlık Fakültesinden; Asistanım Y.M Şükrü Yüksel, Ahmet Alptekin, Ayşe Sıkıçakar, Hakan Tong, Tezcan Sağlam, Tarih uzmanı merhum Kemal Elker, İstanbul, İngilizce yazdığımız birinci kitaptan kısmi tercümeler yapan Ebru Sürmeli, Anna Keefe, Halifax, Paul Evans, St. Jhon N.B., John Davis, Halifax, Stepanie Firlotte, Halifax , Robert Byers, Halifax, Justin Mharo, Halifax, Julia Epple, Basel, Arif Şeniz, Halifax, Johann Lorenz, Basel, Rebecca J.C. Maclnnis, Halifax, Ayşe ve Nigel Walding, Derby, Brodie Maclnnis, Halifax, Jeramy Stravwhite, Halifax, Y. M. Muharrem Özmelek, İstanbul, Kızlarım Nilüfer, Bilkerve Lâle'ye sağladıkları manevi destek ve daima iftihar kaynağı oldukları için ne kadar teşekkür etsek azdır.
Bizi dolaylı veya dolaysız eleştirenlere de teşekkür etmek isteriz, çünkü tenkitler bir kamçıdır ve bi¬zi daima olumlu sonuçlar almaya zorladıklarına inanıyoruz. Bunlardan lise ve üniversite hayatımızda ve seneler süren hocalığımız boyunca arkadaşlığımızı sürdürdüğümüz Prof. Doğan Kuban başta ol¬mak üzere, kongrelerde tartıştığımız fakat isimlerini unuttuğumuz değerli araştırmacılara da teşekkür borçluyuz.
Hepiniz sağ olun, Halifax, 2005 yazı.
YAZAR VE KİTAP HAKKINDA
Atilla ARPAT Emekli İ.T.U. Profesörü Atilla Arpat 25 sene süren araştırmalarının sonucunda dini mimarinin tasarımında Ebced Hesabı kullanılarak oluşturulan sembolik sayıların ve Pitagoras
üçgeninin temel ilkeler olduğunu kanıtlamış ve çalışmalarını bu kitapta toplamıştır. Bu çalışmalarla Osmanlı cami ve türbelerinde Allah'ın, Hz. Muhammed'in Besmelenin; kiliselerde Hz. İsa'nın ve sinagoglarda Yehova'nın ölçülerde gizlendiği matematik-geometrik analiz yolu ile ortaya çıkarılmaktadır. Asırlarca, tam bir gizlilik içinde uygulanan tasarım yöntemlerinin bir Mason sırrı olması konunun bir diğer ilginç yönünü oluşturmaktadır. 54 cami, türbe, kilise, sinagog ve Mason locası ile masonik köse ve anıt taşlarının analizlerinin kolay takip edilebilecek bir biçimde anlatıldığı bu eserde bazı mimarların ölçülerde kendi adlarını gizledikleri veya uyguladıkları yöntemleri akla gelmedik yollarla gizlemeye çalıştıkları da kanıtlanmaktadır. Bu kitap mimari tasarım tarihi araştırmaları ve öğretimi için yeni ve önemli bir kaynak oluşturacak niteliktedir.
İÇİNDEKİLER
Genel Bilgiler
Giriş
Bir Mason Sırrı mı?
Sayı Sembolizmi ve Ebced Hesabı
Aya Sofya'da Sayı Sembolizmi
Mimar Sinan
Mihrap Tasarımında Sayı Sembolizmi
Türbelerde Sayı Sembolizmi
Süleymaniye Camiinin Şadırvanı
Kâbede Sayı Sembolizmi
Teoriler, Geometri ve Kutsal Geometri
Pitagoras Üçgeni
Kalan Türbesi
Uzunluk Ölçüleri ve Ölçme Yöntemleri
Osmanlı Cami ve Türbeleri
Yeşil Türbe,
Bursa, 1421
Rum Mehmet Paşa Camii,
İstanbul, 1471 .
Barbaros Hayrettin Paşa Türbesi,
İstanbul, 1542
Şehzade Camii,
İstanbul, 1548
Süleymaniye Camii,
İstanbul, 1557
Gazi Kara Ahmet Paşa Türbesi,
İstanbul, 1559
Rüstem Paşa Camii,
İstanbul, 1562
Kanuni Sultan Süleyman Türbesi,
İstanbul, 1567
Gazi İskender Paşa Türbesi,
İstanbul, 1572
Selimiye Camii,
Edirne, 1575
II. Selim Türbesi,
İstanbul, 1577
Kılıç Ali Paşa Camii,
İstanbul, 1580
Şemsi Ahmet Paşa Camii ve Türbesi İstanbul, 1580-1581
İvaz Efendi Camii,
İstanbul, 1585
Zal Mahmut Paşa Camii,
İstanbul, 1588
Sultan Ahmet Camii,
İstanbul, 1619
Hristiyan Kiliseleri
Saint Ivo alla Sapienza Church,
Roma, 1664
Bir Yuvarlak Kilise, 18. Asır
St. Mary le Strand Kilisesi,
Londra, 1717
Anglikan Vere Street Kilisesi,
Londra, 1721
AH Saints Kilisesi,
Derby, 1725
St. Paul Kilisesi,
Halifax, 1750
Old Holy Trinity Kilisesi,
Middleton, 1792
St. George Kilisesi,
Halifox, 1800
St. Mathevvs Kilisesi,
Halifax, 1859
Elisabethen Kilisesi,
Basel, 1865
Fort Massey Kilisesi,
Halifax, 1870
Marien Kilisesi,
Basel, 1885
Dankes Kilisesi,
Berlin, 1889
Emmaus Kilisesi,
Berlin, 1893
Johannes Bazilikası,
Berlin, 1897
St. Joseph Kilisesi,
Basel, 1901
Paulus Kilisesi,
Basel, 1901
Tabor Kilisesi,
Berlin, 1903
Stephanus Kilisesi,
Berlin, 1904
Oster Kilisesi,
Berlin, 1910
Ali Saints Katedrali,
Halifax, 1910
Heiliggeist Kilisesi,
Basel, 1912
St. Mark Kilisesi,
Halifax, 1920
Antonius Kilisesi,
Basel, 1924
Brunsvvick Sokağı Kilisesi,
Truro, 1948
Kayzer Wilhelm Anıt Kilisesi, Berlin, 1961
Sinagoglar
Lützow Sokağı Sinagogu,
Berlin, 1897
Prenzregent Sokağı Sinagogu,
Berlin, 1925
Klopstock Sokağı Sinagogu,
Berlin, 1929
Mason Locaları, Tapınakları, Köşe Taşları ve Anıtları,
Philadelphia Mason Tapınağı, Phiiadelphia, 1873
A.B.D. Bağımsızlık Anıtı,
Washington, 1885
Scottish Rite Mason Tapınağı,
Gutrie, 1921
Parsborro Mason Locası,
Parsborro,
Nova Scotia Büyük Locası,
Halifax, 1924
Birleşik Trinity Kilisesi Köşe Taşı,
New Glasgow, 1929
Erasmus James Phillips Anıt Taşı, 1938
Wolfville Mason Locası,
Wolfville, 1961
SaintAndrew’s Kilisesinin Köşe Taşı
Wolfville, 1962
Son Söz
Kaynakça