DİZEL MAKİNELERİNİN ARIZALARI / MÜH. FAHRETTİN KÜÇÜKŞAHİN
İTÜ DENİZCİLİK FAKÜLTESİ ÖĞRETİM GÖREVLİSİ
ÖNSÖZ
Zaman zaman denizci arkadaşlarım, öğretim elemanları ve öğrencilerimle sohbetlerim sırasında, sık sık gündeme gelen bir konu vardı. Bu konu gemi dizel makinelerinde ne kadar veya kaç tane arızanın oluştuğudur. Genel olarak dile getirilen arıza sayısı 300 olarak ifade ediliyor. Sözü edilen arızaların 49 tanesinin önemli olduğu ve 9 tanesinin ise çok önemli oldukları dile getiriliyordu. Çok kesin sayılarda dile getirilen bu arızaların nasıl bir araştırma sonucu oluştuğu da pek ifade edilemiyordu. Sayılmaya kalkıldığında da ancak iki elin parmakları kadar arıza şekli gündeme, getirilebiliyordu. Dizel makineleri konusunda, “Gemi Makineleri Operasyonu 2”, “Dizel Motorları”, “Gemi Dizel Motorları”, “Dizel Makinelerinin Teorisi”, “Dizel Makineleri Problemleri” ve “Dizel Makinelerinin Tasarımı” gibi, çok sayıda kitabın yazarı olduğumdan konu ile ilgilenmemem pek mümkün değildi. Küçük çaplı bir araştırma, konunun çok bakir olduğunu, gelişmiş ülkeler de dahil, hemen hemen hiçbir ülkede, böyle bir kitabın basılmadığı gerçeğini ortaya çıkardı. Ancak, çok sayıdaki operasyon ve motor kitabı yazarı, genel olarak kitaplarının sonunda, bazen özet olarak birkaç sayfayı geçmeyen “Trouble shooting” tabloları ile yetinmekteydiler. Oysa bir vardiya mühendisi veya makinisti için konu çok önemliydi ve dolayısıyla ayrıntılı bir şekilde yazılması gerekiyordu. Öyle bir kitap yazılmalıydı ki, o kitaptan sadece gemilerde çalışanlar değil, staj yapan öğrenciler de yararlanabilmeli ve sözü edilen bu kitabın içinde, tanıtıcı ve öğretici olan operasyon konuları da bulunmalıydı.
Kitabımın yazımının son aşamasında, Fakülte’mdeki çoğu başmühendis olan denizci hocalarla aramda önemli bir diyalog başladı. Kendilerinden, meslek yaşamları boyunca, çalıştıkları ticaret gemilerindeki önemli veya önemsiz arızaları yazmalarını rica ettim, eksik olmasınlar isteğim karşılık gördü ve böylelikle arızalar konusunda çok enteresan anılar da gün ışığına çıktı. Ayrıca Denizcilik Fakültesi kitaplığı da bana önemli katkılarda bulundu. Senelerce büyük bir emek vererek oluşturduğum özel kitaplığımın da yardımıyla kitabımı yazabildim.
Bir kitap yazımı için hazırlığa birkaç ay, belki daha uzun bir süre önce başlarım. Kitabımın içeriğinde hangi konuların bulunması gerektiğini hep kafamda düzenlemeye, sıraya koymaya çalışırım. Bu arada, eski dil ile takdim-tehir ya da hangi konu daha önce, hangisi daha sonra yazılmalıdır düşüncesi, daima kafamın içindedir. Bu durum kesinleştiği zaman, oturup kitabı yazmak kalır. Bu durum hızlı bir çalışma içine girmeme neden olur ve tempomu düşürmeden yazmaya koyulurum. 20 yılı aşkın bir süredir bir konsere, güzel bir tiyatro oyununa, sinemaya gidemememin gerekçesi de bu tempolu çalışmadır.
Sonuçta bir eser ortaya çıkar. Bu durum, elinizde bulunan “Dizel Makinelerinin Arızaları” kitabımda da aynen gerçekleşti. “Dizel Makinelerinin Arızaları” isimli kitabım 13 bölümden oluşmaktadır. Bu bölümler: 1) Hareketsiz kısımların arızaları, 2) Hareketli parçaların arızaları, 3) Aşırı doldurma arızaları, 4) Dizel motorlarının yatakları ve arızaları, 5) Valf hareket mekanizması operasyonu ve arızaları, 6) Yakıt püskürtme sistemleri ve arızaları, 7) Yakıtlar ve yanma, 8) Yağlama yağları ve yağ devreleri, 9) Đlk hareket devreleri, 10) Soğutma sistemleri, 11) Gemi makinelerinde egzoz sistemleri, 12) Dizel makinelerini Seyire hazırlama ve çalıştırma ve 13) Endikatör cihazları ve endikatör diyagramları konularını kapsamaktadır.
Bir konuda okuyucularımın beni mazur görmelerini rica ediyorum. Kitabımda uzun olmamakla birlikte, önemli sayılabilecek miktarda tekrarlar bulunmaktadır. Bu durum dizel makinelerinin özelliklerinden kaynaklanmaktadır. Örneğin ikinci bölümde makine pistonlarında oluşan arızaların büyük bir bölümü soğutma sisteminden kaynaklanmaktadır. Oysa dizel makinelerinin arızaları isimli eserde, soğutma sistemleri (Bkz. Bölüm 9) de bulunmaktadır. O bölümde de pistonlardaki soğutma sorunlarına değinilmesi gerekmektedir. Bu konuya değinilmeden geçilmesi, 2’nci bölüme atıf yapılması ise, kitabın okunması ve anlaşılması konularında sorun veya sıkıntı yaratabilecektir. Dolayısıyla kaçınılmaz bir şekilde tekrarlar oluştu.
Çalışmalarım sırasında genç hoca arkadaşlarım, özellikle Başmühendis Kemal Demirel ve Başmühendis Seçkin Mengeçin bana önemli bir şekilde destek verdiler. Kendilerine kucak dolusu teşekkürü bir borç biliyor ve tekrar tekrar teşekkür ediyorum. Kitabımın gerçekleştirilmesinde Birsen yayınevi sahipleri Cengiz ve Bahadır beylerle, teknisyen Halim beye ve kitabımın basımını gerçekleştiren yayınevi yetkililerine de teşekkürler...
Hayırlı olması dileğiyle...
Müh. Fahrettin KÜÇÜKŞAHİN
Sahrayıcedit-ERENKÖY
2016
ÖNSÖZ İÇİNDEKİLER BÖLÜM 1 HAREKETLİ PARÇALARDA ARIZALAR 1.1- Giriş 1.2- Silindir kaveri 1.2.1- Silindir kaverlerinde hasar ve arıza nedenleri 1.2.1.1- Karbonumsu maddelerin birikimi 1.2.1.2- Korozyon 1.2.1.3- Çatlak ve kırılma oluşumu 1.2.1.4- Kaverin su bölgesinin temizlenmesi 1.2.1.5- Hidrolik veya hidrostatik deneyi 1.2.1.6- Silindir kaveri bakım ve onarımı 1.3- Silindir blokları 1.3.1- Silindir bloğu sorunları 1.4- Silindir gömlekleri 1.4.1- Yaş silindir gömlekleri 1.4.1.1- Yaş silindir gömleği sorunları 1.4.1.2- Silindirlere suyun girmesi 1.4.1.3- Giriş havasındaki yabancı maddeler 1.4.1.4- Yakıtların yapılarındaki kükürt 1.4.1.5- Yeterli miktarda ve uygun olmayan yağlama yağı 1.4.1.6- Silindir ceketlerinde kışır oluşumu 1.4.1.7- Alçak sıcaklık korozyonu 1.4.1.8- Yüksek sıcaklık korozyonu 1.4.1.9- Skavenç yangınları 1.4.1.9- Silindir gömleği çarpılması 1.5- Yanma odasında yabancı madde birikimi 1.5.1- Giriş havasının getirdiği tozlar 1.5.2- Eksik veya zayıf yanma 1.5.3- Makineye uygun olmayan yağlama yağı 1.6- Krankkeys veya üst karter 1.6.1- Krankkeys sorunları 1.6.1.1- Karter patlaması (krankkeyste tutuşma) 1.6.1.2- Karter patlaması örnekleri 3-4 5-22 23-73 23 23 25 25 25 26 2 27 28 29 29 29 30 31 31 31 32 33 33 35 38 39 43 43 43 44 44 45 45 48 1.6.1.3- Kroshet 1.6.1.4- Piston rot 1.6.1.5- Valf hareket mekanizması 1.6.1.6- Zincir dişlisi 1.6.1.7- Karter yağında yakıt 1.7.2- Kızgın noktaların önlenmesi 1.7.3- Karter patlamasının önlenmesi ve koruyucu cihazlar 1.7.4- Güvenlik valfleri 1.7.5- Egzoz fanları 1.7.6- Karbon dioksit kullanımı 1.7.7- Yağ sisi detektörü 1.7.8- Karterin denetim ve bakımı 1.8- Bedpleyt veya alt karter 1.8.1- Alt karterin (bedpleytin) yükü 1.8.2- Alt karterin (bedpleytin) onarımı 1.8.3- Ana yataklar 1.8.4- Yataklarda arıza nedenleri 1.8.4.1- Hatalı döküm 1.8.4.2- Yatak metalinin süpürülmesi 1.8.4.3- Yorulma çatlaması 1.8.4 .4- Bağlantı arızaları 1.8.4.5-Metal korozyonu 1.8.4.6- Yatak bağlanmasında yapılan hatalar 1.8.4.7- Yatakların ovalleşmesi 1.8.4.8- Layndan gelen arızalar 1.8.4.9- Yataklarda aşınma 1.8.4.10- Yatak bağlanmasında dikkat edilecek noktalar 1.8.5- Yatak metali dökümü ve yatağın işlenmesi 1.9- Makinede aşırı yağ tüketimi 1.9.1- Basınçlı sistemde yatak boru bağlantılarının kopması 1.9.2- Silindirlere aşırı miktarda yağın gitmesi 1.9.3- Yatak ucu klerenslerinin aşırı olması 1.9.4- Yağ frengilerinin tıkalı olması 1.9.5- Yağlama yağının yakıt ile kirlenmesi 1.9.6- Yağ kaçaklarının oluşması 1.9.7- Yağ segmanlarının doğru bir şekilde donatılması 1.9.8- Yağlama yağı sıcaklığının yüksek olması 1.10- Yüksek yağlama yağı sıcaklığı 1.10.1- Yatak yüzeyinin aşırı bir şekilde ısınması 1.10.2- Ceket suyu sıcaklığının çok yüksek olması 1.10.3- Diğer nedenler 6 49 49 50 50 50 51 53 54 09 56 56 08 58 59 61 62 63 64 64 65 66 66 67 67 67 68 68 69 69 70 70 70 71 71 71 71 71 71 72 73 73 1.10.4- Makinenin aşırı yükü 73 1.10.5- Krankşaft yağ kanallarının tıkanması 73 BÖLÜM 2 HAREKETLİ PARÇALARDA ARIZALAR 75-128 2.1- Giriş 75 2.2- Pistonlar 75 2.2.1- Pistonların soğutulması 77 2.2.1.1- Pistonlarda soğutma sorunları 80 2.2.1.1- Pistonlarda oluşan ısıl sorunlar 82 2.3- Piston türleri 84 2.3.1- Trank pistonlar 84 2.3.2- Barıl pistonlar 86 2.3.3- Piston yapımında kullanılan malzemeler 86 2.3.4- Sürtünme 89 2.4- Piston segmanları 89 2.4.1- Kompresyon segmanları 89 2.4.2- Yağ segmanları 91 2.4.2.1- Kompresyon segmanlarının özellikleri 92 2.4.2.2- Segman ve segman kanallarında arızalar 93 2.4.2.3- Piston pinler 97 2.5- Piston rotlar 98 2.5.1- Piston rot arızası 99 2.6- Kroshet ve sliperi 100 2.6.1- Kroshet ve sliper arızası 101 2.7- Konektin rotlar 102 2.7.1- Konektin rot malzemesi 106 2.7.2- Konektin rotlarda arızalar 106 2.7.2.1- Konektin rodun eğilmesi 106 2.7.2.2- Krankpin yatak cıvatalarının kesilmesi 109 2.7.2.3- Piston kolunun makine dışına çıkması 111 2.8- Krankşaftlar 111 2.8.1- Tek parçadan yapılan krankşaftlar 111 2.8.2- Yarı yapılı krankşaftlar 112 2.8.3- Tam yapılı krankşaftlar 113 2.8.4- Kaynaklı krankşaftlar 114 2.8.5- Krankşaftları etkileyen kuvvetler 115 2.8.6- Malzeme ve krankşaft kırılmaları 116 2.8./-Krankşaft arızaları ve arızaların giderilmesi 118 1 2.8.7.1- Krankşaftların laynsızlığı 118 2.8.7.2- Özgül yatak basıncı ve yatak arızası 120 2.8.7.3- Titreşim 121 2.8.7.4- Krankşaftın çatlaması 122 2.8.7.5- Karşı ağırlıklar ve arızaları 123 2.8.7.6- Elipsleşme, çentik, çizilme, deformasyon ve aşıma 125 2.8.7.7- Burulma titreşimleri 126 BÖLÜM 3 AŞIRI DOLDURMA VEYA SÜPERŞARJ 129-156 3.1- Giriş 129 3.2- Süperşarj türleri 130 3.3- Dizel makinelerinde aşırı doldurma 131 3.3.1- Dört stroklu dizel motorlarında süperşarj 131 3.3.2- İki stroklu dizel makinelerinde süperşarj 133 3.3.3- Türboşarj sistemindeki gelişmeler 139 3.3.3.1- Atık kapılı türboşarj 139 3.3.3.2- Verimli besleme veya güç üretme sistemi 139 3.3.3.3- İki kademeli (kampaunt) türboşarjerler 141 3.4- Aşırı doldurmanın yararları 142 3.5- Devir gezinmesi veya sörcing 144 3.5.1- Sörcingin nedenleri 144 3.5.1.1- Fuel oil sistemi 145 3.9.1.2- Egzoz sistemi 145 3.5.1.3- Türboşarjer 146 3.5.1.4- Süpürme havası sistemi 146 3.5.1.5- Muhtelif 146 3.6- Türboşarjer bakımı 147 3./- Türboşarjer işletme arızaları 148 3.7.1- Egzoz gaz sıcaklığı normalden yüksek 149 3.7.2- Süperşarj havası basıncı çok alçak veya çok yüksek 150 3.7.3- Türboşarjerlerde titreşim 151 3.7.4- Şüphe uyandıran gürültü 152 3./.5- Yağlama yağı kayıpları 152 3.7.6- Yatak kutusu veya doldurucuda nem 153 3.7.7- Kulerden sonra süperşarj sıcaklığı çok yüksek 153 3.7.8- Süperşarj havası basıncı çok düşük 153 3.7.9- Hava tarafında yüksek basınç düşümü 154 3.7.10- Soğutucunun su tarafında yüksek basınç düşümü 154 8 3.7.11- Dışa su kaçakları 155 3.7.12- İçe su kaçakları 155 BÖLÜM 4 DİZEL MAKİNELERİNDE YATAKLAR VE YATAK ARIZALARI 157-176 4.1- Dizel makinelerinde yataklar 157 4.1.1- Yatak türleri 197 4.2- Makine yatakları 158 4.2.1- Krankpin yatakları 158 4.2.2- Krankşaft ana yatakları 159 4.3- Salınım hareketli yataklar 159 4.4- Yatak şelleri 160 4.5- Dizel makinelerinin yataklarında arızalar 161 4.5.1- Yataklarda hatalı döküm 162 4.5.2- Yağ sorunu nedeniyle yataklarda arıza 163 4.5.3- Metalin süpürülmesi 165 4.5.4- Sıkışma 165 4.5.5- Yorulma çatlaması 165 4.5.6- Bağlantı arızaları 166 4.5.7- Metal korozyonu 166 4.5.8- Yatakların bağlanmasında oluşan hatalar 167 4.5.9- Yatak jurnallerinin ovalleşmesi 167 4.5.10- Layndan gelen arızalar 167 4.5.11- Yataklarda aşınma 168 4.5.12- Yatakların bağlanmasında dikkat edilecek noktalar 168 4.5.13- Vuruntu veya detonasyon 169 4.5.14- Soğutma suyu çok sıcak veya çok soğuk 169 4.5.15- Aşırı aşınmış veya kırılmış piston segmanları 170 4.5.16- Aşırı aşınmış layner ve piston segmanları 170 4.5.17- Kirli yağlama yağları 170 4.6- Yatak klerenslerinin ölçülmesi 170 4.6.1- Plâstigeyç uygulaması 171 4.7- Srast yatakları 171 4.8- Güvenlik önlemleri 174 BÖLÜM 5 VALF HAREKET MEKANİZMASI 177-206 5.1- Giriş 177 5.2- Valf hareket mekanizması bileşenleri 177 2.2.1- Kemşaftın bakım ve onarımı 177 5.2.2- Kemşaft hareket donanımı 177 5.2.3- Dişli kemşaft donanımı 179 5.2.4- Onarımdan sonra kemşaftların monte edilmeleri 180 5.2.5- Zincir donanımı 183 5.2.6- Zincir donanımlarında bakım ve onarımlar 184 5.2.7- Kemşaft zincir dişlilerinde sorunlar 186 5.2.8- Zincir donanımının gerilmesi 186 5.2.9- Dikey şaftlı donanım 187 5.3- Hidrolik puşrot sistemi 188 5.4- Kemlerde sorunlar 190 5.5- Valf itecekleri ve rokerarmlar 191 5.6- Valfler 193 5.6.1- Valflerin bakım ve onarımları 194 5.6.2- Valf klerenslerinin ayarlanması 196 5.6.3- Valf klerenslerinin sayısal değerleri 198 5.6.4- Valf gayıtları ve sorunlar 198 5.6.5- Valf yayları ve sorunlar 201 5.6.5.1- Yay dalgalanması 201 5./- Valf yuvaları ve sorunları 203 BÖLÜM 6 YAKIT PÜSKÜRTME SİSTEMLERİ VE ARIZALAR 207-248 6.1- Giriş 207 6.2- Yakıt püskürtme pompaları 207 6.2.1- Valf kontrollü pompalar 208 6.2.2- Sabit basınçlı sistem 210 6.2.3- Port ve helis kontrollü pompalar 212 6.2.3.1- Püskürtme gecikmesi 216 6.3- Yakıt püskürtme pompalarında arıza 217 6.3.1- Disçarç valfinin kaçırması 218 6.3.1.1- Disçarç valfinin kırılması ve askıda kalması 219 6.3.2- Plencer ve barılında arıza 220 6.3.3- Plencer yayının kırılması 221 6.3.4- Püskürtme zamanlamasının bozulması 222 6.3.5- Sökülen pompaların yanlış bağlanması 222 6.3.6- Yakıt pompasının yeterli basınç oluşturması 223 10 6.4- Yakıt püskürtme valfleri veya enjektörler 223 6.4.1- Kapalı enjektörler 224 6.4.1.1- Tek delikli veya pinli nozullar 224 6.4.1.2- Çok delikli nozullar 225 6.5- Püskürtme basınçları 228 6.6- Enjektörlerde oluşan arızalar 229 6.6.1- Yay tansiyonunun yeterli olmaması 231 6.6.2- Enjektör yayının kırılması 232 6.6.3- Baskı çubuğunun eğilmesi 233 6.6.4- İğne valf yüzeyinde bozulma 233 6.6.4.1- İğne valfin açma miktarı 234 6.6.5- İğne valf yuvasının bozulması 235 6.6.6- İğne valfin nozulu içinde sıkışması 235 6.6.7/- Meme deliklerinin temizlenmesi 236 6.6.8- Meme deliklerinin tıkanması 237 6.6.9- Meme delik çaplarının büyümesi 238 6.6.10- Hatalı püskürtme basıncı 239 6.6.11- Enjektör soğutma hücresinde kışır 239 6.6.12- Enjektör, nozul ve iğne valflerin denetlenmesi 241 6.6.13- İğne valf ve nozul klerensinin büyümesi 243 6.6.14- Kötü püskürtme 243 6.6.15- Boş pompalı bir makinede aşırı yakıt tüketimi 243 6.6.16- Püskürtme pompası çok sıcak çalışıyor 244 6.7- Birleşik enjektörler 244 6.8- Sağlık, güvenlik ve çevre 246 BÖLÜM 7 0. YAKITLAR, YANMA VE TURLU YANMA SORUNLARI 249-290 7.1- Dizel makinelerinin yakıtları 249 7.2.1- Katı yakıtlar 249 7.2.2- Sıvı yakıtlar 249 7.2.3- Fuel oiller 250 7.2.4- Gaz yakıtlar 291 7.3- Fuel oillerin sorunları 292 7.3.1- Depolama sorunları 252 7.3.2- Fuel oillerde su 253 7.3.3- Eksik yanma 253 7.3.4- Alçak sıcaklık korozyonu 254 7.3.5- Yüksek sıcaklık korozyonu 299 7.3.6- Alümina-Silika ve aşındırıcı maddeler 256 11 7.3./- Anaerobik bakteriler 7.3.7.1- Yakıt bakterilerinin zararları 7.3.7.1- Bakterilerle mücadele 7.3.7.2- Bakteri öldürücülerin kullanılması 7.4- Yakıt düzetticileri 7.5- Kimyasal katkıların rolü 7.6- Yanma 7.6.1- Dizel makinelerinde yanma 7.6.1.1- Yanma veya gaz vuruntusu 7.7- Tutuşma niteliği 7.7.1- Setan sayısı 7.8- devreleri 7.8.1- Viskozite regülâtörü 7.9- Yakıt sistemlerinde arızalar 7.9.1- Yakıta su karışması 7.9.2- Yakıtın kalınlaşması ve devrede akamaması 7.9.3- Yakıt sisteminde havanın varlığı 7.9.4- Esik yanma 7.9.4.1- Makineye uygun olmayan yakıt 7.9.4.2- Hatalı püskürtme zamanlaması 7.9.4.3- Yakıtta su veya tortu 7.9.4 4- Kaçıran enjektörler 7.9.4.5- Enjektör memelerinde kurum 7.9.4.6- Enjektörlerin aşırı aşınması 7.9.4.7- Meme delik çaplarının hatalı oluşu 7.9.4.8- Normalden küçük kompresyon sıcaklığı 7.9.4.9- İğne valfin silindiri içinde sıkışması 7.9.4.10- Enjektörde zayıf yay tansiyonu 7.9.4.11- Yakıt devresinde hava 7.9.4.12- Hatalı valf taymingi 7.9.4.13- Kaçıran valf veya valfler 7.9.4.13- Kompresyon segmanlarının yuvalarında tutmaları 7.9.4.14- Normalin altında silindir ceketi sıcaklığı 7.9.4.15- Aşırı aşınmış silindir gömlekleri 7.9.4.16- Süpürme ve egzoz portlarının tıkanması 7.9.4.17- Makinenin hafif yükleri 7.9.4.18- Dizel makinelerinin yetersiz güç üretmeleri 7.9.4.19- Makinenin otomatik olarak stop etmesi 7.10.4- Makinenin aşırı yükte çalışması 12 257 258 299 299 260 261 261 262 264 265 265 266 268 269 269 270 270 270 271 211 272 272 272 272 273 273 274 274 274 275 276 271 277 277 278 278 280 280 281 7.10.5- Enjektör iğne valfinin kaçırması 281 7.10.6- Meme kanallarının aşır bir şekilde aşınması 282 7.10.7- Silindirlerden birinde yanma basıncı çok düşük 282 7.10.8- Geç püskürtme 282 7.10.9- Yakıtın yavaş yanması 283 7.10.10- Yanma odasına çok miktarda yağ girmesi 283 7.10.11- Makinenin yakıt sorunları 284 7.10.12- Egzoz dumanının rengi 285 7.10.12.1- Beyaz duman 285 7.10.12.2- Gri veya siyah duman 285 7.10.12.3- Mavimsi duman 288 BÖLÜM 8 YAĞLAMA VE YAĞLAMA YAĞLARI SORUNLARI 291-326 8.1- Giriş 291 8.2- Yağlama yağlarının görevleri 291 8.2.1- Makineyi temizleme görevi 291 8.2.1.1- Piston temizliğine katkı 291 8.2.1.2- Tüm makineyi temizleme 292 8.2.1.3- Makinenin soğutulmasına katkı 292 8.2.1.4- Asitlerden gelen aşınmaları önleme 292 8.2.4.2- Mekanik aşınmaları önleme 293 8.2.4.3- Yatakların korunması 293 8.3- Dizel makinelerinin yağlanan kısımları 294 8.4- Yağlama yağlarının elde edilmeleri 295 8.5- Yağlama yağlarının türleri 295 8.5.1- Mineral yağlar 295 8.5.2- Sabit yağlar 296 8.5.2.1- Hayvansal yağlar 297 8.5.2.2- Bitkisel yağlar 297 8.5.2.3- Yapay (sentetik) yağlar 298 8.5.2.4- Gresler 299 8.6- Yağlama yağlarının özellikleri 300 8.7- İşletmeye ilişkin sorunlar 301 8.7.1- Dizel makinelerinde sorunlar 301 8.7.1.1- Silindirlerde aşınmalar 301 8.7.1.2- Aşırı aşınmanın nedenleri 302 8.7.1.3- Pistonlarda birikintiler 303 8.7.1.4- Yatak korozyonu 304 13 8.7.1.5- Çamur 304 8.8- Yağlama yağlarının kirlenmesi 305 8.8.1- Oksitlenme ürünleri ile kirlenme 305 8.8.2- Yanmada oluşan kurum ile kirlenme 305 8.8.3- Yakıt tarafından kirlenme 306 8.8.4- Su kirlenmesi 306 8.8.5- Metal tanecikleri tarafından kirlenme 307 8.8.6- Asit kirlenmesi 307 8.8.7- Pas ve toz kirlenmesi 307 8.9- Yağ seviyesinin değişmesi 308 8.9.1- Samp tankta yüksek yağ seviyesi 308 8.9.2- Samp tankta alçak yağ seviyesi 308 8.10- Yağlama yağı tüketimi 310 8.11- Yağ katkı maddeleri 310 8.12- Yağ değiştirme süresi 312 8.13- Yağlama yağı devreleri 314 8.14- Mekanik yağdanlık ile yağlama 318 8.14.1- Mekanik yağdanlıklarda arıza 320 8.15- Yağ nozulları 921 8.16- Genel olarak Yağlama devresi sorunları 324 8.16.1- Silindir yağlama devresi sorunları 324 BÖLÜM 9 İLK HAREKET SİSTEMLERİ ve SİSTEM ARIZALARI 327-368 9.1- Giriş 027 9.2- İlk hareket uygulamaları 328 9.2.1- El ile ilk hareket 328 9.2.2- Elektrikli marş motoru ile ilk hareket 328 9.2.3- Yardımcı benzin motoru ile ilk hareket 330 9.2.4- Basınçlı hava ile ilk hareket 331 9.3- Basınçlı hava ile ilk hareket devreleri 332 9.4- Yüksek güçlü makinelerde ilk hareket devreleri 335 9.4.1- B&W firmasının ilk hareket devresi 339 9.4.2- Sulzer RD makinelerinde ilk hareket devresi 339 14 9.5- Hava Devrelerinin bileşenleri 9.5.1- İlk hareket havası valfleri 9.5.1.1- Makinenin ilk hareket havası valfleri 9.5.1.2- Pnömatik ilk hareket havası valfi 9.5.2- Distribütör sistemi 9.5.3- Hava tüpleri 9.5.3.1- Hava tüplerinin ölçüleri ve kapasiteleri 9.6- İşletme sorunları ve arızalar 9.6.1- İlk hareket levyesi çekiliyor, fakat makine çalışmıyor 9.6.2- İlk hareket oluşuyor, fakat devir sayısı oluşmuyor 9.6.3- Makine basınçlı hava ile dönüyor, fakat yakıt almıyor 9.6.4- Silindirlerde yanma olmuyor 9.6.5- Bir silindirde düzgün yanma olmuyor 9.6.6- Makinenin ilk hareketinde ağır bir tutuşma 9.6.7- Zayıf yanma ve renkli egzoz 9.6.8- Makine ilk harekette sadece bir yöne dönüyor 9.6.9- Skavenç bölgesinde süpürme havası basıncı düşüyor 9.6.10- Manifolt borularında egzoz sıcaklığının yükselmesi 9.6.11- Egzoz sıcaklığı azalıyor 9.6.12- Makinenin devir sayısı azalıyor 9.6.13- Düzensiz çalışma: Arada bir stop etme 9.6.14- Makinenin ani olarak stop etmesi 9.6.15- Pistonun üst ölü noktada vuruntu oluşturması 9.6.16- Makinede vuruntu 9.6.17- Pistonun sıcak çalışması 9.6.18- Hareket mekanizması yatakları aşırı ısınıyor 9.6.19- Yağlama sisteminde sorunlar 9.6.20- Silindir yağlama sisteminde sorunlar 9.6.21- Makine soğutma sisteminde dorun 9.6.21- Silindir soğutma suyu basıncında dalgalanma 9.6.22- Silindir soğutma suyu sıcaklığının bir hayli yükselmesi 9.6.23- Silindirlerin çıkış suyu sıcaklıkları yükseliyor 9.6.24- Makinenin yakıt sisteminde sorunlar 9.7- Bir yardımcı makinede sorunlar 9.7.1- Yardımcı bir makinede ilk hareket sorunları 9.7.2- Boşta çalışmada makinenin devir sayısı dalgalanıyor 9.7.3- Makine sıcak iken kaba boşta çalışma 9.7.4- Makinenin düşü yük üretmesi 9.7.5- Makine kapatılamıyor 9.7.6- Zayıf performans, siyah duman veya düşük güç 9.7.7- Tam yükte oluşan sis şeklinde mavi veya beyaz duman 9.7.8- Yanlış zamanlama veya maksimum devir sayısı 9.7.9- Makinenin devir sayısı yükselemiyor 15 337 337 338 338 339 342 343 344 344 345 346 347 348 349 349 350 351 391 352 352 393 303 304 355 396 396 398 358 399 399 399 360 360 361 362 363 363 364 365 365 366 367 367 BÖLÜM 10 DİZEL MAKİNELERİNİN SOĞUTULMASI 369-384 10.1- Soğutmanın önemi 369 10.2- Soğutma sistemleri 370 10.3- Su ile soğutma devreleri 370 10.3.1- Kapalı soğutma devreleri 370 10.3.1.1- Kapalı devre 370 10.3.1.2- Açık devre 373 10.3.2- Merkezi soğutma devresi 373 10.3.3- Omurga sistemi 374 10.4- Dizel makinelerinde diğer soğutucular 379 10.4.1- Silindir ceketi ve silindir kaverlerinin soğutulması 375 10.4.2- Egzoz valflerinin soğutulması 378 10.4.3- Enjektör soğutma devresi 378 10.4.4- Piston soğutma devresi 379 10.4.5- Türboşarjer soğutma devresi 380 10.5- Soğutma sistemlerine korozyon 381 10.5.1- Galvanik korozyon 382 10.5.2- Oksijen derişiminden gelen korozyon 382 10.5.3- Kavitasyon ve titreşimden gelen korozyon 382 10.6- Dizel makinelerinde soğutma sorunları 382 10.6.1- Soğutma suyu basıncının azalıp çoğalması 383 10.6.2- Bir silindirde soğutma suyu çıkış sıcaklığının yükselmesi (o 383 10.6.3- Silindirterin tümünde soğutma suyu sıcaklığının yükselmesi 383 BÖLÜM 11 GEMİ MAKİNELERİNDE EGZOZ SİSTEMLERİ 385-402 11.1- Giriş 385 11.2- Dört stroklu makinelerde egzoz 385 11.3- Karşı basınç 386 11.4- Egzoz devresi bileşenleri 386 11.4.1- Egzoz valfleri 387 11.4.2- Egzoz dirseği 389 11.4.3- Egzoz manifoldu 389 11.4.4- Egzoz kontrol valfleri 392 11.4.5- Yalıtım veya izolâsyon 392 11.4.6- Gaz türbinleri ve bloverler 393 11.4.7- Susturucular 394 16 11.4.7.1- Kuru susturucular 395 11.4.7.2- Su soğutmalı susturucular 396 11.4.7.3- Kıvılcım 398 11.5- Atık ısıdan yararlanma 399 11.5.1- Su üretimi 399 11.5.2- Buhar üretimi 400 11.5.3- Sıcak su üretimi 400 11.5.4- Atık ısıdan tahrik gücünün sağlanması 401 11.6- Gücün dengelenmesinde egzoz sıcaklığının önemi 402 BÖLÜM 12 DİZEL MAKİNELERİNİ SEYİRE HAZIRLAMA ve ÇALIŞTIRMA 403-510 12.1- Giriş 403 12.2- İçerik 404 12.2.1- Seyire hazırlık 404 12.2.2- Makine dairesi sıcaklığı 405 12.2.3- Yakıt dinlendirme tankları 405 12.2.4- Silindir kaveri valfleri 406 12.2.5- Piston soğutma sistemi 407 12.2.6- Silindir soğutma sistemi 409 12.2.7- Yağlama sistemi 410 12.2.8- Krankkeysin (karterin) denetimi 412 12.2.9- Püskürtme sisteminin havasızlandırılması 413 12.2.10- Silindirlerin yağlanması 413 12.2.11- İlk hareket hava devreleri 414 12.2.12- Basınç giderme valfi (rilif valf) 418 12.2.13- İlk hareket ve tornistan donanımları 419 12.2.14- Hız regülatörleri 419 12.2.15- Tormagir makinesi ve tornaçark 420 12.2.16- Piston rot segmanları 420 12.2.17- İlk hareketten önce 423 12.3.1- İlk hareket 425 12.3.2- Makinenin ısıtılması 426 12.3.3- Operasyon veya işletme 426 12.3.4- Makinenin kapatılması 428 12.4- Arıza çeşitleri 429 12.4.1- Normal operasyona engel olan arızalar 430 12.4.2- Makinenin çalışması sırasında görülen arızalar 430 12.4.3- Makinenin bir kısmının sökümü sırasında bulunan arızalar 431 v7 12.4.3.1- ilk hareketi önleyen arızalar 12.4.3.2- Silindirlere yakıt püskürtülememesi 12.4.3.3- Geç püskürtme 12.4.3.4- Alçak sıkıştırma basınç ve sıcaklıkları 12.4.3.5- Devir sayısının normal değerine erişememesi 12.4.3.6- Makinenin tam yük geliştirememesi 12.4.3.7- Devir sayısının değişken olması 12.4.3.8- Makinenin aşırı hızda çalışması 12.4.3.9- Makinenin ani olarak stop etmesi 12.4.3.10- Dumanlı egzoz 12.4.4- Egzoz dumanının rengi 12.4.4.1- Beyaz duman 12.4 4.2- Gri veya siyah duman 12.4.4.3- Mavimsi duman 12.4.4.4- Anormal silindir basıncı ve egzoz gaz sıcaklığı 12.4.4.5- Yüksek soğutma suyu sıcaklığı 12.4.4 6- Piston soğutma suyunun aşırı ısınması 12.4.4.7- Piston soğutma suyunun düşük sıcaklıkta olması 12.4.4.8- Makinenin aşırı ısınması 12.4.4.9- Makinenin kaba ve gürültülü çalışması 12.4.4.10- Makinede titreşim 12.4.4.11- İlk hareket hava borusunda aşırı ısınma 12.4 .4.12- Piston sıkışması ve segmanların tutması 12.4.4.13- Enjektör ve egzoz valflerinde kurum 12.4.4.14- Karterde (krankkeyste) su 12.5- RND Makinelerinde bakım 12.5.1- Aşırı yükte operasyon 12.5.2- Manevra sırasında yapılması gerekenler 12.5.3- Minimum devir sayısında çalıştırma 12.5.4- Ağır denizlerde operasyon 12.5.5- Uzun süre çalışmayacak makineler 12.5.6- Pervanesiz operasyon 12.5.7- Silindirlerden birinin devreden çıkarılması 12.5.8- Arızalı türboşarjer ile operasyon 12.5.9- Arızalı hava soğutucusu ile operasyon 12.5.10- Bakımdan sonra alınacak güvenlik önlemleri 12.6- İşletme sorunları ve makine arızaları 12.6.1- İlk hareket kolu çekildiğinde yanma oluşmaması 12.6.2- Makine ilk harekette salınım yapıyor ve devri kazanamıyor 12.6.3- Makine basınçlı hava ile dönüyor, fakat yakıt almıyor 12.6.4- Silindirlerde yanma olmuyor 12.6.5- Bir silindirde düzgün yanma oluşmuyor 18 431 431 432 433 433 435 435 436 436 437 439 439 439 441 442 443 444 444 445 446 449 449 449 450 450 451 451 452 453 454 454 456 457 458 459 459 460 460 461 462 463 463 12.6.6- Makinenin ilk hareketinde silindirlerde ağır tutuşma 12.6.7- Zayıf yanma ve dumanlı egzoz 12.6.8- Makine sadece bir yöne çalışıyor 12.6.9- Geri hareket istendiğinde makinenin ters yönde İlk hareketi 12.6.10- Resiverde (skavenç bölgesinde) hava basıncının düşmesi 12.6.11- Manifolt borularında egzoz sıcaklığının artması 12.6.12- Bir veya birkaç silindirde sıcaklığın azalması 12.6.13- Makinenin devir sayısı azalıyor 12.6.14- Düzgün olmayan veya aralıklı çalışma 12.6.15- makinenin ani olarak stop etmesi 12.6.16- Ust ölü nokta civarında piston vuruntuları 12.6.17- Pistonun aşırı sıcak çalışması 12.6.18- Hareket donanımı yataklarının ısınması 12.6.18.1- Alınması gereke n önlemler 12.7- Sulzer RTA84C makinelerinin çalışma ilkeleri 12.7.1- Birinci strok (sıkıştırma) 12.7.2- İkinci strok (tutuşma, yanma, genişleme ve süpürme) 12.8- Makine servise girmeden önce yapılması gerekenler 12.9- Yakıt ile çalışma 12.9.1- Diesel oil ile operasyon 12.9.2- Ağır yakıtla operasyon 12.9.3- Havasızlandırma veya prayming (priming) 12.10- Sulzer RTA84C makinelerinde arızalar 12.10.1- İlk hareket, toristan, stop konularında sorunlar 12.10.2- Dolgu havası basıncının düşmesi 12.10.3- Dolgu havası basıncının yükselmesi 12.10.4- Egzoz sıcaklığını yükselmesi 12.10.5- Silindirlerden birinde egzoz sıcaklığı yükseliyor 12.10.6- Silindirlerden birinde egzoz sıcaklığı düşüyor 12.10.7- Makinenin devir sayısı düşüyor 12.10.8- Dumanlı egzoz 12.10.9- Makine düzgün çalışmıyor veya bazen yanma oluşmuyor 12.10.10- Makinenin kendiliğinden stop etmesi 12.10.11- Silindir soğutma suyu sisteminde düzensizlik 12.10.12- Silindirlerden birinin çıkışında soğutma suyu aşırı sıcak 12.10.13- Kroshet pin yatağı yağ basıncının düşmesi 12.10.14- Silindir yağlamasında oluşan sorunlar 12.10.15- Egzoz valfinin vuruntusu 12.10.16- Egzoz valfi açılmıyor 19 464 465 466 467 467 467 468 468 469 470 471 472 472 473 474 474 474 475 477 477 478 479 480 480 485 486 486 486 487 487 488 489 489 489 490 490 490 491 492 12.10.17- Yağ sisi detektörü sinyal veriyor 492 12.10.18- Bir pistonun aşırı sıcak çalışması 492 12.10.19- Hareket donanımı parçaları aşırı sıcak çalışıyor 493 12.11- MAN B&W makineleri 494 12.11.1- İlk hareket için hazırlık 494 12.11.1.1- Hava sistemleri 494 12.11.1.2- Yağlama yağı sistemi 494 12.11.2- Soğutma suyu sistemi 495 12.11.3- Makinenin yavaş döndürülmesi 495 12.11.3.1- Yavaş dönmenin özel bir dönme cihazı ile yapılması (o 496 12.11.3.2- Tornagir makinesi ile yavaş dönme 496 12.11.4- Fuel oil sistemi 497 12.11.4.1- Yakıt ayarlama donanımının denetlenmesi 497 12.11.5- Muhtelif 498 12.11.6- İlk hareket 498 12.12- İlk hareket sorunları 498 12.12.1- Makine krankşaftı ilk hareket havası ile dönmüyor 498 12.12.2- Emre rağmen makine ters yönde çalışmıyor 500 12.12.3- İlk hareket havası ile makine çok yavaş dönüyor 500 12.12.4- Makine hava ile dönüyor, sonra yakıt ile çalışıyor 500 12.12.5- Makine düzensiz çalışıyor ve devir sayısı yükselmiyor o 502 12.13- Makinenin çalışması sırasındaki sorunlar 002 12.13.1- Silindirlerin tümünde egzoz sıcaklığının yükselmesi 502 12.13.2- Bir silindirde egzoz sıcaklığı yükseliyor 503 12.13.3- Silindirlerin tümünde egzoz sıcaklığının düşmesi 504 12.13.5- Makine devir sayısı düşüyor 504 12.13.6- Dumanlı egzoz 505 12.14- MaK makinelerinde sorunlar 505 12.14.1- Makine zor çalışıyor veya hiç çalışmıyor 506 12.14.2- Tutuşma sıcaklığına erişiliyor, yanma olmuyor 506 12.14.3- Makine tam yola ve tam güce erişilemiyor 507 12.14 .4- Makinenin devir sayısı düzgün değil 508 12.14.5- Koyu renkli egzoz gazı-Makine kurum üretiyor 508 12.14.6- Egzozda mavimsi duman 509 12.14-7- Egzozda beyaz duman 509 BÖLÜM 13 . ENDİKATÖR CİHAZLARI ve ENDİKATÖR DİYAGRAMLARI 511-584 13.1- Giriş 511 20 13.2- Endikatör cihazları 511 13.3- Endikatör cihazlarının hareket donanımları 513 13.4- Endikatör diyagramı alınması 517 13.5- Ortalama endike basınç 519 13.5.1- Analitik yöntem 519 13.5.2- Grafik yöntem 519 13.6- Endikatör diyagramları 521 13.6.1- Kapalı diyagramlar 521 13.6.1.1- Silindir katsayısı 524 13.7- Kompresyon diyagramları 525 13.8- Çeki kart ve diyagramları 529 13.6- Açık diyagramlar 530 13.7- Hafif yay diyagramları 533 13.8- Basınç-zaman diyagramı 536 13.9- Dört stroklu makinelerde endikatör diyagramları 537 13.9.1- Hava girişi Dİ 13.9.2- Sıkıştırma (kompresyon) 542 13.9.3- Yakıt püskürtme ve genişleme 545 13.9.4- Egzoz 550 13.10- İki stroklu makinelerde arızalı diyagramlar 598 13.10.1- Hafif yay diyagramları 560 13.10.2- Açık diyagramlar 562 13.10.3- Sulzer'in RD ve RND makinelerinde arızalı diyagramlar (o 565 13.11- Enjektör arızaları 569 13.12- Tıkalı streynerler (filtreler) 570 13.13- MAN B&W makinelerinde arızalı diyagramlar 571 13.13.1- Normal endikatör diyagramı 571 13.13.2- Sıkıştırma veya kompresyon diyagramları 572 13.13.3- Endikatör cihazı nedeniyle arızalı diyagramlar 572 13.13.4- Makine arızaları 576 13.13.4.1- Yakıt püskürtme çok geç 576 13.13.4.2- Yakıt püskürtme çok erken 577 13.13.4.3- Yanma ve sıkıştırma basınçları normale göredüşük (o 578 13.14- Sulzer'in RTA makinelerinde endikatör diyagramları 580 YARARLANILAN ESERLER 585-588 DİZİN 589-602