Çok sevdiğim torunlarım:
Yasemin ve ailemize yeni katılan Yağmur ile birlikte,
tüm çocuklara teknoloji bakımından
tam gelişmiş bir Türkiye dileğimle...
ÖNSÖZ
Elinize aldığınız bu kitap, 1973 yılının Nisan ayında yazmaya başladığım ve 1978’in Haziranında bitirmiş olduğum üç ciltlik Makine Elemanları kitabının, geçen süre içinde meydana gelen teknolojik gelişmeleri ve bu alanda edindiğim kişisel deneyleri de dikkate alarak güncelleştirilmiş şeklinde yeniden yazılmasıdır. Kitabın yeni şekline Haziran 2008’de başlanmış olup, Temmuz 2012’de bitmiştir.
1973’ten günümüze kadar geçen süre içinde meydana gelen olağan üstü teknolojik gelişmeler, Bilgisayar ve Nümerik Kontrollü (NC) Takım Tezgahı olmak üzere iki buluşa dayanmaktır. Bilgisayarlar eğitim, ekonomi, teknoloji vb. gibi tüm alanlarda insanın beyinsel faaliyetlerini, Nümerik Kontrollü Tezgahlar makro (1mm=0,001m ölçekli), mikro (1mikron=0,001mm ölçekli) ve nano (1nano=0,001mikron ölçekli) üretim faaliyetlerini genişletmekte ve kat kat artırmaktadırlar. İlginç olan çalışmaları yazılı bir program tarafından yürütülen her iki yapıtın, 1947-1952 yılları arasında birbiri ardında Massachusetts Institute of Technology (MIT)'de iki ayrı laboratuvarlarında geliştirilmiş olmasıdır.
Bilgisayar ve Nümerik Kontrol gibi sistemlerin ortaya çıkması ile bilgisayarlar, mühendisliğin tasarım ve üretim dahil olmak üzere tüm faaliyetlerinde kullanılmaya başlanmıştır. Bu hususta ilk olarak Bilgisayar Destekli Tasarım (CAD-Computer Aidet Design) ve Bilgisayar Destekli İmalat (CAM-Computer Aidet Manufacturing) adını taşıyan tasarım ve imalat programları geliştirilmiştir. Ayrıca üretim alanında Bilgisayar ve NC tezgahların entegrasyonu gerçekleştirilmiş ve CNC (Bilgisayar Destekli NC) Tezgahları ortaya çıkmıştır. Bundan sonra CAD ve CAM sistemleri CAD-CAM şeklinde entegre edilmiş ve günümüzde CAD-CAM-CNC entegrasyonu geliştirilmiştir. Bunun sonucu olarak 1980’lerde insan girişimi en az düzeyde olan Esnek İmalat Sistemleri (FMS- Flexible Manufacturing System) denilen üretim yöntemleri ortaya çıkmıştır. Ayrıca FMS’ye dayanan ve işletmenin personel, muhasebe, pazarlama vb. gibi tüm bölümlerini içeren ve Bütünleşik İmalat Sistemleri (CIM-Computer Integrated Manufacturing) denilen entegrasyona yönelik bir gelişme oluşmuştur.
Tüm bu gelişmelerinin sonucu olarak Mekatronik Bilimi ortaya çıkmıştır. Mekatronik yararlı ürünler tasarlamak ve üretmek amacıyla, tasarım ve üretim alanlarında yapıtların fonksiyonlarının iyileştirilmesi veya optimizasyonunu sağlayan mekaniğin, elektroniğin, otomatik kontrol teorisinin ve bilgisayar biliminin entegrasyonudur. Adı 1969 yılında Yaskawa Japon firmasında mühendis olarak çalışan Tetsuro Mori tarafından konulan mekatronik, başlangıçta yalnızca mekanik ve elektronik elemanlarından oluşan yapıtları içerdiği sanılmıştır. Bu anlayış Ülkemizde birçok yetkili kişi tarafından hala sürdürülmektedir. Onlara göre mekanik ve elektronik elemanlardan oluşan herhangi bir yapıt mekatronik yapıttır. Hatta başındaki “meka” kelimesini ve çevrelerinde birçok makinenin aynı elemanlarla (örneğin taşıtların) çalıştığını görmezden gelerek mekaniğin “öldüğünü” ilan etmektedirler. Mekatronik, program denilen yazılı bir belgeye dayanan esnek otomasyonun bir sonucudur. Dolayısıyla bir yapıt mekatronik olması için mekanik elemanlar + elektronik elemanlar +yazılım (program) olmak üzere en az üç husus içermesi gerekir. Buna göre mekanik “ölmemiştir”; yalnızca gelişme göstererek mekatronik kademesine ulaşmıştır.
Yeni kitabın hazırlanmasında tüm bu gelişmeler dikkate alınmıştır. Buna göre örneğin boyutlandırma ve şekillendirme çalışmalarını içeren tasarım kademesinde çizilen resimler günümüzde çabuk ve çok kolay şeklinde CAD programları ile gerçekleştirildiğini dikkate alarak kitabın I. ve II. ciltleri metin ve III. cildi, hesap verileri ve tasarım ilke ve örneklerine ayrılıştır. Bu şekilde I. ve II. cilde bulunan bağıntılar ve III. cilde bulunan hesap verileri ile boyutlandırma programları ve şekillendirme için bir arada bulunan tasarım ilkeleri ve örnekleri ile kütüphane hazırlanabilir ve bu programlar ve kütüphaneler herhangi bir CAD programına eklenebilir. Bunun yanı sıra Mekatronik Bilimin etkisi, Makine Elemanlarının boyutlandırılması ve şekillendirilmesi yalnızca mukavemet, şekil değiştirme, aşınma, titreşim gibi kriterlere göre değil doğruluk, hassasiyet ve kararlılık kriterleri de dikkate alarak gerçekleştirilmiştir.
Makineler, başka enerjileri mekanik enerjiye ve bunu da mekanik işe dönüştürerek yararlı bir iş gerçekleştiren teknik yapıtlardır. Her hangi bir iş, bir kuvvet ve bunun uygulaması ile oluşan bir hareketin sonucu olarak meydana gelir. Buna göre makinelerin ve onları oluşturan makine elemanlarının tasarımı kuvvet ve hareket esaslarına dayanır. Tasarımcının görevi makine içersinde birbirine fonksiyonel olarak bağlı olan makine elemanlarının boyutlarını, şekillerini ve gerekli malzemeyi tayin etmek için bu kuvvet, hareket ve enerji dönüşümünü hesaplayarak belirlemektir. Bu husus Makine Elemanları Biliminin esasını oluşturmaktadır. Bu bakımından İngilizce geçerli olan Ülkelerde yazılan kitaplarda, Makine Elemanları yerine Makine Tasarımı (Machine Design) deyiminin kullanılması daha doğru bir yaklaşım olduğunu düşünüyorum.
Bu kitabın, makine mühendisliği öğrenimi yapan veya onunla ilgisi olan öğrencilere ve sanayide çalışan mühendis ve tasarımcılara faydalı olacağını ümit etmekteyim. Ancak üzülerek burada şu hususu da dile getirmek istiyorum. Ülkemizde okuma alışkanlığı yükseleceğine, hızlı bir şekilde azalmaktadır. Hele, hele teknik yayınlar hemen, hemen hiç okunmamaktadır. Bu hususta meslekle ilgili bilgi edinmek bir tarafa, meslekteki konuları çözmek için ne kitaplar, ne de başka yazılı bilgi kaynağı araştırılmaktadır. Konular kulaktan dolma bilgilerle çözülmeye çalışılıyor. Bu hususta şu örneği vermek istiyorum. 1973 yılında yazmaya başladığım Makine Elemanları kitabının I. cildi 3000 adet olarak Aralık 1975’te İstanbul Teknik Üniversite Matbaasında basılmış ve Haziran 1978’de tamamen tükenmiştir. Ondan sonra aynı adetlerde basılan tüm ciltler kısa süre aralıklarla tükenmiş olup birçok baskı yapmıştır. Günümüzde aynı nitelikte olan ve 1000 adet basılan bir kitap ancak üç senede tükenmektedir. Halbuki 1970-1990 yıllarında teknik nitelikte olan dört Üniversite bulunurken günümüzde vakıf Üniversiteler de dikkate alınırsa Ülkemizde onlarca Üniversite bulunmaktadır. Buna göre teknik kitap yayınları ve baskıları artması beklenirken, hızlı bir şekilde azalmaktadır.
İTÜ Merkez ve Makine Fakültesi kütüphanelerinde kitap araştırması yapıyorum. Uzun ve geniş salonlarda sıra, sıra dizilmiş raflar dolu kitaplar. Güzel baskılı kalın, kalın Fen ve Teknik bilimleri kitapları. Hemen, hemen hepsi İngilizce ve birçoğu 2004-2009 tarihli yani yeni. Makine Elemanları ile ilgili kitaplar arıyorum. Elime “Machine Design” adlı, 978 sayfalık 9 punto ile yazılmış kalın bir kitap geçiyor. Elimdeki baskı 2008’e aittir. Kitabın 1996, 1988, 2000, 2006 baskıları var. Belki daha yeni baskıları da gerçekleştirilmiş olabilir. 2006 yılına ait baskının miktarı USA ve Kanada için 20.000, Avrupa için 10.000 ve Asya için 10.000. Yani iki yılda yaklaşık 40.000 kitap satılmış, baskı tüketilmiş ve yeni bir baskı yapılmıştır. Bu kitabın yanında, aynı konu ile ilgili yaklaşık aynı kalınlıkta 4 adet kitap daha mevcuttur. Acaba Avrupa da bu kitapları kim okuyor diye merak ediyorum. İngiltere, Almanya, Fransa gibi önde gelen Avrupa Ülkelerinde kendi dillerinde her konuda yazılmış ve yazılmakta olan yüzlerce kitaplar vardır. Yine de bu kitaptan iki yılda yaklaşık 10.000 adet tüketilecek kadar alınıyor ve okunuyor.
Burada duran yüzlerce kitap bana bir defa daha neden Batının bilim ve teknolojide bu kadar ilerde olduğunu açıklıyor. Orada bu kitaplar okullarda okutuluyor ve sanayi bu kitaplardan büyük ölçüde yararlanıyor. Demek istediğim Batının bu şekilde gelişmesi ve bu gelişmenin devam etmesi okullardan başlıyor. Orada mevcut olan tüm okullar: öğrenci, öğretmen ve kitap olmak üzere üç esasa dayanmaktadır. Öğrenciye her şeyden önce düşünceyi öğreten ve konunun esasını anlamasını sağlayan nitelikli öğretmenlerdir. Yalnızca sınıfta öğretim üyelerinin anlatması ile kalınmaması ve daha geniş ve esaslı bilgi edinilmesi için nitelikli kitaplar da bulunur. Bence batının teknolojik gelişmenin özeti budur. Bununla beraber hep merak etmişim ve etmekteyim; bizde devletin yanı sıra çeşitli vakıfların kurduğun onlarca Üniversitelerde eğitimin esasını oluşturan öğrenci, öğretmen ve kitap üçlüsünden, kitabın yeri acaba nerededir?
Yukarıda belirtildiği gibi kitap üç cilt olarak düzenlenmiştir. I. Ciltte: Genel Konulara giren Temel İlkeler, Malzeme, Üretim, Toleranslar ve Yüzey Kalitesi, Makine Tasarımında Mukavemet Hesap Yönteminin Esasları, Tasarım İlkeleri ve Bilgisayar Destekli Tasarım (CAD) gibi bölümlerin yanı sıra Bağlama Elemanları, Yaylar, Akslar ve Miller, Triboloji, Kaymalı Yataklar ve Yuvarlanmalı Yataklar-Rulmanlar gibi konular bulunmaktadır. II. Cilt: Kaplinler, Kavramalar ve Frenler, Güç ve Hareket İletim Elemanlarına Giriş, Düz ve Helisel Silindirik Dişli Çark Mekanizmaları, Konik, Sonsuz Dişli Çark Mekanizmaları, Dişlilerin Kontrolü, Tasarım Örnekleri ve Dişili Çark Sistemleri, Sürtünmeli Çark Mekanizmaları ve Varyatörleri, Kayış – Kasnak Mekanizmaları ve Zincir Mekanizmaları gibi konuları içermektedir. III. Ciltte, ilk iki cilde yer alan hesap bağıntıları için gereken veri tabloları ve şekillendirme ile ilgili tasarım İlkerleri ve örnekleri bulunmaktadır.
Kitabın basılmasını sağlayan Birsen Yayınevi’ne teşekkürü bir borç bilirim.
Eserin okuyuculara yararlı olmasını dilerim.
Koru Sitesi, 28 Temmuz 2012
Prof.Dr. Mustafa AKKURT
İÇİNDEKİLER
E. İRTİBAT ELEMANLARI ……………………………………………………………… 1
15. Kaplinler, Kavramalar ve Frenler ………………………………………………… 1
15.1 Kaplinler …………………………………………………………………………………… 5
15.1.1 Özellikleri ve Sınıflandırma ………………………………………….. 5
15.1.2 Rijit Kaplinler ……………………………………………………………… 6
1. Burç ve Zarflı Kaplinler ………………………………………………. 6
2. Flenşli Kaplinler ………………………………………………………….. 9
3. Rijit Kaplinlerin Dinamik Karakteristikleri …………………… 11
15.1.3 Esnek Kaplinler …………………………………………………………… 14
1. Kinematik Bağı Kaplinler …………………………………………… 14
2. Elastik Kaplinler ……………………………………………………….. 20
3.Lastik Elemanlı Elastik Kaplinler …………………………………. 25
4. Metalik Yay Elemanlı Kaplinler ………………………………… 28
15.1.4 Hidrolik Kaplinler ……………………………………………………. 32
15.1.5 Hesap Örnekleri ………………………………………………………… 33
15.2 Kavramalar ……………………………………………………………………………. 40
15.2.1. Özellikleri ve Sınıflandırma ……………………………………….. 40
15.2.2. Mekanik Rijit Kavramaları …………………………………………. 42
15.2.3. Sürtünmeli Kavramalar …………………………………………….. 43
1. Özellikleri ve Sınıflandırma ……………………………………….. 43
2. Sürtünme Momenti …………………………………………………. 44
3. Kavrama Malzemeleri ………………………………………………… 47
4. Sürtünmeli Kavramaların Dinamik Davranışı ………………. 48
5. Lamelli (Diskli) Kavramalar ……………………………………….. 56
6. Konik Kavramalar ……………………………………………………… 57
7. Sürtünmeli Kavramaları İlgili Tasarım Örnekleri …………… 59
15.2.3 Elektromanyetik Kavramalar ………………………………………. 67
115.2.4 Otomatik Kavramalar ……………………………………………….. 68
1. Emniyet Kavramaları ………………………………………………… 68
2. Santrifüj Kavramaları ………………………………………………… 70
3. Tek Yönlü Kavramalar ………………………………………………. 72
15.2.5 Hesap Örnekleri ………………………………………………………. 73
15.3 Frenler ……………………………………………………………………………… 77
15.3.1 Esaslar ve Sınıflandırma …………………………………………… 77
15.3.2 Pabuçlu Frenler …………………………………………………… 79
15.3.3 Bantlı Frenler ………………………………………………………. 86
15.3.4 Disk Frenler ……………………………………………………….. 89
15.3.5 Hesap Örnekleri ………………………………………………….. 90
F. GÜÇ VE HAREKET İLETİM ELEMANLARI ………………….. ….. 94
16. Güç ve Hareket İletim Elemanlarına Giriş …….. ……………………. 94
17. Düz ve Helisel Silindirik Dişli Çark Mekanizmaları ……………. 99
17.1 Dişli Çark Mekanizmalarının Esasları …………………………………… 99
17.1.1 Genel bilgiler ve Sınıflandırma ………………………………… 99
17.2 Düz Silindirik Dişli Çarklar …………………………………………………… 101
17.2.1 Ana Boyutlar ve Temel Kavramlar ………………………… 101
17.2.2 Dişlı Ana Kanunu ……………………………………………………. 105
17.2.3 Dişlerin Profil Eğrileri …………………………………………….. 108
17.2.4 Referans Profil ve Takım Referans Profili ……………… 112
17.2.5 Profil Kaydırma ……………………………………………………… 118
17.2.6 Dişli Çark Mekanizmasının Kavrama Faktörleri ……….. 123
1.Sınıflandırma ………………………………………………………….. 123
2.Ana Boyutlar ………………………………………………………….. 124
3.Kavrama Doğrusu …………………………………………………… 125
4.Kavrama Oranı ……………………………………………………… 127
5.Alt kesilme Olayı …………………………………………………….. 129
17.2.7 Dişli Çark Mekanizmalarının Hesap Bağıntıları ………. 135
1.Sıfır Dişli Çark Mekanizması ………………………………….. 136
2. Sıfır Kaydırmalı (K-0) Dişli Çark Mekanizması ………… 137
3.Kaydırmalı (K) Dişli Çark Mekanizması ………………….. 138
4. Yan Boşluk …………………………………………………………… 143
17.2.8 Dişli Çarkların Kaliteleri …………………………………………. 144
17.2.9 Teknolojik Bilgiler ve Malzeme ……………………………. 145
17.2.10 Dişli Çarkların Yük Taşıma Kabiliyeti …………………. 152
1. Dişli Çarklarda Kuvvet Analizi ve Gerilmeler ………. 153
2. Dişli Çarların Mukavemet Hesap Bağıntıları ……….. 161
3.Yorulma Mukavemeti ve Emniyet Gerilmeleri ……… 164
17.2.11 Dişli Çarkların Yüzey Basınç Hesabı ……………………… 167
1. Nominal Yüzey Basıncı ………………………………………….. 167
2. Yüzey Basınç Hesap Bağıntıları …………………………….. 170
3. Pratik Hesap Yöntemi İçin Veriler ………………………… 171
17.2.12 Dişli Çarklarının Yenme Hesabı ……………………………. 173
17.2.13 Dişli Çarklarının İyileştirilme Yöntemleri ………………. 174
17.2.14 Diş Kuvvetlerinin Mil ve Yataklarındaki Tepkileri ….. 177
17.2.15 Dişli Çarkların Verimi …………………………………………….. 178
17.2. 16 Hesap Örnekleri ………………………………………………….. 180
14.3. İç Düz Dişli Çark Mekanizmaları ………………………………………… 189
17.4. Helisel Silindirik Dişli Çarklar ……………………………………………… 192
17.4.1. Genel İfadeler ……………………………………………………….. 192
17.4.2 Helisel Dişli Çark Mekanizmalarının Boyutları ………… 201
17.4.3. Helisel Dişlilerin Yük Taşıma Kabiliyeti ………………….. 205
17.4.4 Diş Kuvvetlerinin Mil Yataklarındaki Tepkileri ……….. 208
17.4. 5 Hesap Örnekleri ………………………………………………….. 209
18. Konik, Sonsuz Dişli Çark Mekanizmaları, Dişlilerin Kontrolü,
Tasarım Örnekleri ve Dişili Çark Sistemleri ……………………….. 216
18.1 Konik Dişli Çark Mekanizmaları ………………………………………. 216
18.1.1 Genel bilgiler ve Özellikleri ………………………………….. 216
18.1.2 Konik Dişlilerde Profil Kaydırma …………………………. 224
18.1.3 Mekanizmanın Boyutları …………………………………….. 225
18.1.4 Yük Taşıma Kabiliyeti ………………………………………….. 228
18.1.5 Helisel ve Eğrisel Konik Dişliler ……………………………… 231
18.1.6 Konik Dişlilerin İşlenmesi …………………………………….. 235
18.1.7 Hesap Örnekleri ……………………………………………….. 236
18.2 Eksenleri Kesişmeyen ve Paralel Olmayan Dişli Çarklar …. 241
18.2.1 Silindirik Spiral Dişli Çarklar …………………………………. 241
18.2.2 Konik Hypoid Dişli Çark Mekanizması …………………. 242
18.3 Sonsuz Vida Mekanizması ……………………………………………. 244
18.3.1. Genel İfadeler ve Özellikleri ……………………………….. 244
18.3.2 Silindirik Sonsuz Vida Mekanizmasının Boyutları ….. 248
18.3.3 Mekanizmanın Yük Taşıma Kabiliyeti ………………….. 251
18.3.4 Diş Kuvvetlerinin Mil Yataklarındaki Tepkileri ……….. 258
18.3.5 Hesap Örnekleri ………………………………………………….. 259
18.4. Dişli Çark Mekanizmalarında Hataları ve Toleranslar …….. 262
18.4.1 Düz Silindirik dişli çarklar …………………………………….. 262
1. Hatalar ……………………………………………………………….. 262
2. Toleranslar ………………………………………………………….. 265
3. Diş Kalınlığının Ölçme Yöntemleri ……………………….. 267
18.4.3 Helisel Silindirik, Konik ve Sonsuz Dişli Çarklar ……… 270
1. Helisel Silindirik Dişli Çarklar …………………………….. 270
2. Konik Dişli Çarklar ve Sonsuz Vida Mekanizması …. 273
18.5 Dişli Çarkların Tasarım İlkeleri ve Örnekleri ……………………. 274
18.5.1 Silindirik ve Konik Dişli Çarklar ………………………………. 274
18.5.2 Sonsuz Vida Mekanizması …………………………………….. 276
18.5.3 Dişli Çarkların Teknik Resimleri ……………………………… 277
18.6 Dişli Çark Sistemleri ………………………………………………………… 277
18.6.1. Genel Bilgiler ………………………………………………………. 277
18.6.2. Sıralı Basit Dişli Dizileri ………………………………………. 278
18.6.3 Redüktör ve Vites Kutuları …………………………………. 280
1. Redüktörler ………………………………………………………. 280
2. Vites Kutuları …………………………………………………….. 284
18.6.2 Planet ve Diferansiyel Dişli Sistemleri ……………….. 286
1. Planet Dişli Sistemleri …………………………………………. 286
2.Çevrim Oranları …………………………………………………. 288
3. Döndürme Momentleri ve Verim ……………………… 292
4. Diferansiyel Mekanizmaları ……………………………… 295
18.6.3 Dişli Çark Mekanizmalarının Yağlanması …………. 297
18.6.4 Dişli Sistemlerinin Sıcaklık Hesabı ……………………. 298
19. Sürtünmeli Çark Mekanizmaları ve Varyatörleri .................. 300
19.1 Sabit Çevrim Oranlı Mekanizmalar ………………………………….. 300
19.1.1 Özellikleri ve Sınıflandırma …………………………………. 300
19.1.2 Sürtünmeli Silindirik Çark Mekanizması ……………… 301
1.Hareket İletimi Koşulu ve Kinematik Esaslar …………. 301
2. Malzeme …………………………………………………………….. 303
3.Yük Taşıma Kabiliyeti ve Boyutlandırma Esasları ….. 303
19.1.4 V Kanallı Silindirik Sürtünmeli Çark Mekanizması …. 306
19.1.5 Konik Sürtünmeli Çark Mekanizması …………………….. 307
19.1.6 Tasarım Özellikler ……………………………………………….. 310
19.1.7 Hesap Örnekleri ………………………………………………… 311
19.2 Değişken Çevrim Oranlı sürtünmeli Mekanizmalar – Varyatörler 312
19.2.1 Genel Bilgiler …………………………………………………………… 312
19.2.2 Mekanik Sürtünmeli Varyatörler …………………………….. 313
20. Kayış – Kasnak Mekanizmaları ……………………………………………………. 320
20.1. Düz Kayış Kasnak Mekanizması …………………………………………… 320
20.1.1 Genel Bilgiler ………………………………………………………….. 320
20.1.2 Teorik Esaslar ………………………………………………………….. 324
1. Çalışma İlkeleri ………………………………………………………… 324
2. Kayış Kollarında Meydana Gelen Kuvvet
ve Gerilmeler ………………………………………………………… 325
3.Teorik İncelemelerin Sonuçları ………………………………… 330
20.1.3 Kayış Kasnak Mekanizmasının Hesabı ……………………… 335
1. Geometrik Boyutlar …………………………………………… 335
2. Kayış Kesitinin Hesabı ………………………………………. 338
20.1.4 Millere Gelen Kuvvetler ve Gerdirme kuvveti …. 340
20.1.5 Gerdirme Sistemleri ………………………………………… 343
20.1.6 Tasarım İlkeleri ………………………………………………… 347
20.1.7 Hesap Örnekleri ………………………………………………… 351
20.2 V Kayışları ……………………………………………………………………… 354
20.2.1 Özellikleri ve Sınıflandırma ……………………………… 354
20.2.2 V Kayış Malzemeleri …………………………………………. 357
20.2.3 V Kayış Kasnak Mekanizmasının Hesabı …………… 358
20.2.4 Çok Profilli ve Geniş V Kayışları ………………………… 362
20.2.5 V Kayışların Tasarım Örnekler …………………………… 363
20.2.6 Dişli (Senkron) Kayış Mekanizmaları ………………… 365
20.2.7 Hesap Örnekleri ……………………………………………….. 371
20.3 Kayış Kasnak Varyatörleri ………………………………………………… 374
21. Zincir Mekanizmaları ……………………………………………………………… 378
21.1. Genel Bilgiler ……………………………………………………………………. 378
21.1.1 Özellikleri ve Sınıflandırma ………………………………….. 378
21.1.2 Zincirlerin Tasarım Şekilleri …………………………………. 380
21.2 Boyutlandırma ve teorik esaslar ……………………………………… 384
21.2.1. Rulolu Manşonlu ve Burçlu Zincirlerin Dişli Çarklarının Boyutları ………………………………………… 384
21.2.2. Dişli Zincirlerin Dişli Çarkları ………………………………… 387
21.2.3 Zincir Mekanizmasının Kinematiği ve Dinamiği …… 388
1. Çokgen Etki ………………………………………………………… 388
2. Zincir Mekanizmasını Etkileyen Kuvvetler …………… 391
21.2.4 Zincir Mekanizmasının Hesap Yöntemi …………………. 393
1. Geometrik Boyutlar ……………………………………………… 393
2. Zincirlerin Seçimi ve Mukavemet Hesabı …………….. 398
21.3 Tasarım, Gerdirme, Yağlama Sistemleri ve
Kullanma Örnekler ……………………………………………………………… 401
21.3.1 Zincir Çarklarının Tasarımı ……………………………………… 401
21.3.2 Gerdirme ve Tertipleme Sistemleri ………………………… 403
21.3.3 Özel Zincirler ve Zincir Mekanizmalarının Kullanma
Örnekleri ……………………………………………………………… 404
21.3.4 Yağlama Yöntemleri …………………………………………… 408
21.4 Zincirli Varyatörler …………………………………………………………….. 409
21.5 Hesap Örnekleri …………………………………………………………………. 410