MÜHENDİSLİK EKONOMİSİ TEMEL PRENSİPLERİ – Rıfat Akbıyıklı
ÖNSÖZ
Mühendislik Ekonomisi Temel Prensipleri kitabı, her geçen gün daha karmaşık ve daha teknolojik yapım prosesleri isteyen üretim sektörlerindeki projelerin yönetiminde ihtiyaç duyulan ekonomik kararlar alınmasına yardımcı olacak temel mühendislik ekonomisi bilgilerini aktarmak ve anlatmak için yazılmıştır. Projelerin bütün yaşam çevrimleri boyunca ekonomik ve maliyet analizlerinin ve kontrollerinin yapılması gereklidir. Projelerin Kavramsal ve Yapılabilirlik safhasında proje yönetmeninin işletme yatırım ve finans prensiplerini anlaması ve uygulaması gerekmektedir. Bu beceri, projenin yatırımının yapılıp yapılmamasında karar alınabilmesi için önemlidir, şarttır.
Ayrıca, proje yönetmeninin hem kavramsal ve hem de detay tasarım metodu ile yapım proses, teknik ve teknolojilerini bilmesinin yanı sıra bu hususlar için gerekli ekonomik karar alabilme bilgi ve becerilerine de sahip olması gerekmektedir. Herhangi bir projenin başarılı olabilmesi, proje süresince oluşacak olan gelir ve gider akışlarının yönetilmesi ve kontrol edilmesi ile mümkündür. Teknik olarak oluşacak olan proje sapmalarının ekonomik olarak da kontrol altında tutulması gerekir.
Mühendislik işlerinde proje analiz ve tasarımı işin genelinin sonuçları değildir. Bahsedilen bu iki öğe insanların ihtiyaçları olan mühendislik sonuç ürünlerinin ortaya çıkmasındaki araçlardır. Bu bağlamda mühendislik iki ana konu ile ilgilenir:
a) Tabiattaki malzeme ve kuvvetlerle;
b) İnsanların ihtiyaçlarıyla.
Bu nedenlerle mühendislik sonuç ürünleri (bina, yol, köprü, tünel, baraj, vs.) değer ve maliyet esaslarına göre değerlendirilmektedirler.
Mühendislik Ekonomisi dersi, içeriğindeki konularla, başarılı bir mühendislik projesi uygulamalarının olmazsa olmazı durumundadır. Mühendislik teorik bir bilim değil, bilimin uygulamasıdır. "'Mühendislik, matematik ve tabii bilimler temeline oturtulmuş, tecrübe ve pratik yaklaşımların belirli bir mantık çerçevesinde uygulanarak malzeme ve çeşitli kaynakları en optimum ekonomik şekilde insanlık yararına kullandıran bir meslektir" gibi bu ve buna benzer tanımlar mühendisliğin uygulama yönüne odaklanmıştır. Önemli olan şudur ki klasik mühendislik eğitiminin bundan sonraki yıllarda takip etmesi gereken en önemli hususlardan biri de insanlık yararına en faydalı olabilecek şekilde projelerin olurluk, yapılabilirlik ve hesap verebilirlik gibi disiplinleri analiz ve tasarıma yönelik teknik konuların ayrılmaz birer parçası ve bütünleşik olarak benimsemesidir.
Amerikan ve Avrupa üniversitelerinde bu husus on yıllardır uygulanmakta ve bu yaklaşımın ülkemizde de her geçen gün daha karmaşık hale gelen çevremizle ve onun ihtiyaçlarına cevap verebilecek yeni kuşak mühendislerin eğitiminde gerek yönetsel ve gerekse kaynakların çok disiplinli yaklaşımlarla en verimli şekilde kullanılmasını sağlayabilecek bilgi ve becerilerle donatılması bir gereksinim haline gelmiştir. Mühendislik Ekonomisinin bu bütünsel çözüm içerisindeki rolü çok büyüktür; çünkü hiçbir mühendislik projesinin uygulanabilirliği ekonomikliliğinden bağımsız olarak düşünülmesi mümkün değildir.
Mühendislik daima birbirinden ayrılmayan iki çevre ile karşı karşıyadır; birisi fiziki çevre diğeriyse ekonomik çevredir. Mühendisin başarısı fiziki çevreyi değiştirerek sonuç ürünü ve bu ürünlerin vereceği hizmetlerin sağlayacağı etkililiğe bağlıdır. Bu ürün ve hizmetlerin değerinin ölçümü ise onların ekonomiklikleri ile ölçülür ve bunun çok iyi bilinmesi gerekir. Ne kadar detaylı ve karmaşık tasarım yapılırsa yapılsın hiçbir mühendislik projesi ekonomikliliği ispat edilmediği sürece karar vericilere kabul ettirilmesi hemen hemen mümkün değildir. Bu kitap, teknik eğitim almış ve halen almakta olan herkese projelerin yatırımlarının ekonomik olarak değerlendirilmesini yapabilmelerindeki temel bilgileri vermeye çalışmıştır.
Beş yıldan beri vermiş olduğum Mühendislik Ekonomisi dersinin kitap halinde bu ilk baskısı içeriğindeki bazı konular gerektiği yerde olmayabilir. Yanlışı ve doğrusuyla kitabın sorumlusu yazarıdır. Kitabın konusuna ilgi duyan herkesten gelecek yapıcı eleştiriler ve tavsiyeler kitabın içeriğini zenginleştirecektir.
Maddi ve manevi desteğini benden hiçbir zaman esirgemeyen eşim ve hayat arkadaşım Jin. Op. Dr. Handan AKBIYIKLI'ya, 2002 ve 2003 yıllarında elle kaleme almış olduğum kitap versiyonunun elektronik ortama aktarılmasında çok büyük emeği geçen ve içeriğine katkılarda bulunan Sakarya Üniversitesi İnşaat Mühendisliği Bölümü öğretim üyesi Yrd. Doç. Dr. Mustafa KUTANİS'e, kitabın dokuzuncu bölümünün yazılmasında emek harcayan öğrencilerim Ozan BİLAL, Emre ERBEK, Eda DAĞDEVİREN ve Şeyma KARATEPE' ye ve önerilerde bulunan ve düzeltmeler yapan Sakarya Üniversitesi İnşaat ve Çevre Mühendisliği Bölümlerindeki öğrencilerime minnet ve şükranlarımı sunarım.
Yrd. Doç. Dr. Rıfat AKBIYIKLI
İnşaat Yüksek Mühendisi
Sakarya Üniversitesi
Öğretim Üyesi
YAZAR HAKKINDA
Yrd. Doç. Dr. Rıfat Akbıyıklı Tepebaşı-Girne-Kıbrıs doğumludur. 1975 yılında Norveç Teknik Üniversitesi (NTNU) İnşaat Mühendisliği Bölümünden İnş. Yük. Müh. olarak mezun olmuştur. 16 yıl Norveç'te özel sektörde statikçi olarak çalıştıktan sonra Türkiye'ye dönmüş ve Kınalı-Sakarya Otoyolu ve Gümüşova Gerede Otoyolu (Bolu Dağı Geçişi Dahil) projelerinde 12 yıl yönetici olarak çalışmıştır. Özel sektörde bulunduğu sırada Norveç Teknoloji Enstitüsünden İş İdaresi Diploması ve Bath Üniversitesinden (İngiltere) İnşaat Proje Yönetimi Yüksek Lisans Diploması almıştır. 2005 yılında ise Salford Üniversitesinde İnşaat Proje Yönetimi doktorasını tamamlamış ve halen Sakarya Üniversitesi İnşaat Mühendisliği Bölümünde öğretim üyesi olarak görev yapmaktadır. Dr. Akbıyıklı, Jin. Op. Dr. Handan Akbıyıklı ile evli olup üniversite mezunu iki kız babasıdır. Çok iyi derecede İngilizce ve Norveççe ile orta derecede İtalyanca bilen Dr. Akbıyıklı'nın uluslararası yayınlanmış pek çok makale ve bildirisi ile kitap bölümleri ve kitabı mevcuttur.
İÇİNDEKİLER
Mühendislik Ekonomisine Giriş
İnşaat Ekonomisinin Yapısı
İnşaat Sektörünün Özellikleri İnşaat Sektörü'nün Ekonomi He İlişkisi Yatırım Teorisi Bütçe/eme
Tam Bütçenin Bölümleri Bütçeler Neden Başarısız Olur?
Mühendislik Ekonomisinin Amacı
Sermayenin Tahsisi ve Mühendislik Ekonomisi
Mühendislik Ekonomisinin Prensipleri
Optimizasyon ve Optimizasyon Özellikleri
Optimizasyon
Optimizasyon Özellikleri
Mühendislik Ekonomisi
Karar alma Prosesi Tasarım
Alternatiflerin Değerlendirilmesinde Ekonomik Alternatiflerin Kullanımı
Mühendislik Ekonomisi JLİ
Mühendislik Ekonomisinde Maliyetler
Maliyet Kavramı Gider Tanımı ve Analizleri ' Gider Analizleri
Kısa Dönem Gider Fonksiyonu ’ Gider Fonksiyonu Tipleri
Genel (Kübik) Gider Fonksiyonu
İkinci Dereceden Gider Fonksiyonu
Birim Gider Eğrileri Doğrusal Gider Fonksiyonu
Üretimde Gider Minimizasyonu
Minimum Gider Analizi Müteahhit Maliyetleri
Şantiye Üretim İşçiliği Malzemeler Makine ve Ekipman
Nakit Akışı Diyagramları
Paranın Zaman Değeri
Nakit Akışları Kavramı
Nakit Akışı Modeli
İşletmelerde Kapital İhtiyaçlarının Belirlenmesi Nakit Akışı Sembolleri
Nakit Akışı Diyagramları
Paranın Zaman Değeri İşlemleri ve Faiz Faktörlerinin Kullanımı
Faiz ve Faiz Oram Faiz Hesapları
Basit Faiz ' Bileşik Faiz
Tek -ödeme Bileşik Faiz Formüllerinin Türetilmesi Eşit Serili Ödemeler Eğimli Nakit Akışları
Doğrusal Eğimli Seriler ' Geometrik Eğimli Seri Nakit Akışları
Nominal ve Efektif Faiz Hesapları
Paranın Zaman Değeri Örnekleri
Değerleme Metotları Giriş
Eşdeğer Kıymet Yöntemleri
Şimdiki Değer (ŞD) Yöntemi Yıllık Eşdeğer Miktar (YEM) ve Eşdeğer Yıllık Maliyet (EDYM) Hesabı Eşdeğer Yıllık Maliyet (EDYM) ile Şimdiki Değer (ŞD) Yöntemleri Arasındaki Seçim Gelecek Değer (GD) Yöntemi Getiri (Kârlılık) Oram Yöntemleri
İç Kârlılık Oram (İKO) Yöntemi Dış Kârlılık Oram (DKO) Yöntemi Kârlılık İndeksi (Kİ) Yöntemi Diğer Yöntemler
Kapital ize Değer (KD) veya Sermaye Eşdeğeri (SE) Yöntemi
Geri Ödeme Periyodu (GÖP) Yöntemi Klâsik Geri Ödeme Periyodu ' İndirgenmiş Geri Ödeme Yöntemi Alternatif Serîn Seçilmesi Genel
Alternatiflerin Seçilmesi
Bağdaşmaz Alternatifler
Gelirleri Eşit veya Bilinmeyen ve Ekonomik Ömürleri Eşit Alternatifler [Gl]
Gelirleri Eşit veya Bilinmeyen ve Ekonomik Ömürleri Farklı Alternatifler [G2]
Yenileme Varsayımı Ortak Analiz Seçme Gelir-Gider Nakit Akışlarının Bilinen ve Ekonomik Ömürleri Eşit Alternatifler [G3]
Gelir-Gider Nakit Akışları Bilinen ve Ekonomik Ömürleri Eşit Olmayan Alternatifler [G4]
Amortisman Hesapları Amortisman Tanımı Değer Tanımı Amortisman Tipleri Amortisman Metotları
Doğru Hat Yöntemi Azalan Bakiye Yöntemi Yıl Rakamlarının Toplamı Yöntemi Amortisman Fonu Yöntemi Amortisman Metotlarının Grafiksel Kıyaslaması
Diğer Ekonomik Analizler Fayda-Maliyet Analizi
Fayda-Maliyet Adım Adım (Artımsal) Analizi Başa baş Maliyet Analizi Başa baş Noktası ve Duyarlılık Analizi İki Alternatifin Başa baş Noktası Analizi
Yenileme Analizleri ve Bîr Malın Ekonomik Ömrü Yenileme Analizleri Yenileme Analizleri Yaklaşımları
Nakit Akışı veya İçten Bakış Yaklaşımı Dıştan Bakış Yaklaşımı Kiralama mı Satın Alma mı?
Bir Malın Ekonomik Ömrü
Uygulama Problemleri
Faiz Faktörleri Tabloları
Faiz Faktörleri Arasındaki İlişkiler
Proje Maliyeti 5 milyon TL ve Üzeri Kamu Yatırım Projesi Teklifleri İçin Fizibilite Raporu Formatı