ÖNSÖZ
Sanayinin gelişimi ve teknolojiyi kullanma oranının hızla artmasına paralel olarak, gerek mühendislik eğitiminde bu teknolojinin kullanılması, gerekse eğitim konularının yeniden yapılandırılması ve güncellenmesi problemini de beraberinde getirmiştir. Bilgisayar destekli tasarım, bilgisayar destekli mühendislik ve bilgisayar destekli imalat, üretimin her alanında daha fazla kullanılır hale gelmiş, bu konuların uzmanları çok daha fazla aranır olmuşlardır. Artık bu alanlarla ilgili teknik konular daha fazla insanın ilgisini çekmekte, ancak eskiye nazaran çok daha fazla bilgi birikimi gerektirmekte ve kalifiye teknik eleman ihtiyacı daha da artmaktadır.
Teknik çizim konusunun bilgisayar desteğiyle kolayca çizimi insanların ilgisini çekmesine rağmen, teknik çizim biliminin bilgisayar destekli hali ile yeniden yapılandırılması üzerine henüz bir çalışma gözlenmemektedir. Elektrik ve elektronik devre elemanlarının, hidrolik, pnomatik hatların kolayca çizimi, hatların, bina ve makinaların üç boyutlu görüntülerinin kolay elde edilmesi, gerçekte bu yapıların çizimde daha fazla yer alması gerektiğini bizlere hatırlatmaktadır. Ancak bu yapıların kolay elde edilmesi teknik çizim bilgisinin gerekliliğini azaltmamış, uygulama konularındaki kolaylığın aksine, teknik konularda çok daha fazla bilgi birikimini gerektirmiştir.
Teknik resim, imalat sektörüne ait ortak bir dildir. Söz ve yazı ile ifade etmenin mümkün olmadığı durumlarda, herhangi bir fikri veya şekli karşı tarafa anlatmak için ihtiyaç duyduğumuz, içinde, parçayı anlatabilecek yeteri derecede görünüş, montaj pozisyonu, boyutlarını, şekilsel ve ölçüsel toleranslar, kullanılması gereken malzeme, yüzey kalitesini, imalat yöntemi, sonradan gereken yüzey işlemleri vb. bilgileri içeren bir çizimdir. Üretim birimleri arasında, farklı sektörler ve farklı ülkeler arasında kolay anlaşabilmeyi de sağlar. Bu nedenle tüm mühendislik dallarında okutulmaktadır. Çizenin ve okuyanın aynı şeyleri algılaması, ancak, teknik resim bilgisi içinde, önceden belirlenmiş kurallar ve metotların mutlak uygulanması ile gerçekleşebilir. O nedenle teknik resim dersi gerçekte bir standartlar bilgisi ve bu bilginin uygulanması eğitimini içerir.
Kitabın içeriği her branş için ortak olabilecek temel seviyede konuları içermektedir. Özel bilgi gerektiren birkaçı dışında genel olarak tüm bölümler ve programlar için müfredatlara uygundur. Gerçekte konu sayısı ve konuların içeriği oldukça genişletilebilir. Ancak temel resim bilgisi için yeterli olabilecek sınırlar içinde konular açıklanmaya çalışılmıştır. Çizimlerde ve konuların anlatımında TS, EN ve ISO standartlarının güncel formları dikkate alınmış, gerekli her bölümün sonuna mümkün olduğu kadar çok sayıda örnek ve uygulama çalışmaları verilmiştir.
Uzun süreli meslek hayatımızda bu dersleri verirken karşılaştığımız sorular ve anlaşılmakta zorlanılan konuları dikkate alarak, kolay anlaşılır bir kitap hazırlamayı amaç edindik. Meslektaşlarımıza ve öğrencilerimize faydalı olabileceğini umuyoruz. Bunun yanında tüm üretim departmanlarında da başvurulabilecek bir kaynak olacağını düşünmekteyiz.
Kitabın hazırlanmasında emeği geçen tüm meslektaşlarımıza ve öğrencilerimize samimi şükranlarımızı sunarız.
Afyonkarahisar, 2013
Ahmet ÇETKİN Abdurrahman KARABULUT
İÇİNDEKİLER
BÖLÜM 1. TEKNİK RESİM 1
1.1. Giriş 1
1.2. Standartlar 1
1.3. Endüstriyel Teknik Resmin Önemi
3 BÖLÜM 2. RESİM TAKIMLARI 6
2.1. Resim Takım ve Gereçleri 6
2.2. Teknik resim kalemleri ve uçları 6
2.3. Silgiler 8
2.4. Cetveller 9
2.4.1 T cetveli 9
2.4.2. Eğri cetveli (Pistole) 9
2.5. Gönyeler 10
2.6. Şablonlar 10
2.7. Pergel 11
2.8. Resim Planşları, Aparatları ve Masaları 12
BÖLÜM 3. RESİM KÂĞITLARI 13
3.1. Resim Kâğıtlarının Tanımı ve Önemi 13
3.2. Resim Kâğıtlarının Ölçüleri 13
3.3 Yazı Alanı(Antet) 15
3.4. Resim Kâğıtlarının Katlanması 17
BÖLÜM 4. ÖLÇEKLER 21
4.1. Tanımı ve Önemi 21
4.2. Ölçek Çeşitleri 21
4.3 Ölçeklerle İlgili Genel Kurallar 22
BÖLÜM 5. YAZILAR ve ÇİZGİLER 24
5.1. Yazılar 24
5.2. Boyutlar 25
5.3. Yazı Tipleri 27
5.4. Çizgiler 32
5.5. Çizgi Boyutları 32
5.6. Çizgilerin Çakışması 34
BÖLÜM 6. GEOMETRİK ÇİZİMLER 36
6.1 Doğruların Çizimi 36
6.1.1 Bir doğrunun orta noktasını bulmak 36
6.1.2. Bir doğruya dışarıdaki bir noktadan dikme inmek 36
6.1.3. Bir doğrunun ucundan dikme çıkmak 36
6.1.4. Doğruya dışarıdaki bir noktadan geçen paralel çizmek 37
6.1.5 Bir doğrunun eşit parçalara bölünmesi 37
6.2. Teğet, Yay ve Açıların Çizimi 37
6.2.1. Bir açıyı ikiye bölmek 37
6.2.2. Verilen açıyı taşıma 38
6.2.3. Açıların pergelle çizimi 38
6.2.4. Yay merkezini bulmak 38
6.2.5. Daireye uzağındaki bir noktadan teğet çizmek 38
6.2.6. İki daireye dıştan ortak teğet çizmek 39
6.2.7. İki daireye içten ortak teğet çizme 39
6.2.8. Üçgen içine teğet daire çizmek 40
6.2.9. Kesişen iki doğruyu yayla birleştirmek 40
6.2.10. İki nokta ve doğruyu yay ile birleştirmek 40
6.2.11. Bir daire ile doğruyu r yayı ile birleştirmek 40
6.2.12. İki daireyi r yayı ile birleştirmek 41
6.3. Daire içine düzgün çokgenlerin çizimi 42
6.3.1. Üçgen çizimi 42
6.3.2. Dörtgen çizimi 42
6.3.3. Beşgen çizimi 42
6.3.4. Altıgen çizimi 42
6.3.5. Yedigen çizimi 43
6.3.6. Sekizgen çizimi 43
6.3.7. Dokuzgen çizimi 43
6.3.8. Ongen çizimi 44
6.3.9. Genel metot ile çokgen çizimi 44
6.4. Eğri Çizimleri 44
6.4.1. Evolvent eğrisinin çizimi 44
6.4.2. Sikloit eğrisinin çizimi 45
6.4.3. Episkloit eğrisinin çizimi 46
6.4.4. Hiposikloit eğrisinin çizimi 47
6.5. Uygulama çalışmaları 49
BÖLÜM 7. İZ DÜŞÜM 51
7.1. Genel Bilgiler 51
7.2 Merkezi (Konik) İz Düşüm 51
7.3. Paralel İz Düşüm 52
7.3.1. Dik iz düşüm 54
7.3.2. Eğik iz düşüm 54
7.4. Temel İz Düşüm Düzlemleri 54
7.5. Noktanın İz Düşümü 57
7.6. Doğrunun İz Düşümü 58
7.7. Temel İz Düşüm Düzlemlerine Paralel Doğrular 58
7.8. Düzlemlerin İz Düşümleri 60
7.8.1. İz düşüm düzlemlerine paralel düzlemler 60
7.8.2 İz düşüm düzlemlerine dik düzlemler 60
7.8.3. Basit geometrilere sahip cisimlerin iz düşümleri 61
7.8.4. Silindirik cisimlerin iz düşümleri 62
7.9. Doğruların Tam Boylarının Bulunması 63
7.9.1. Yardımcı izdüşüm düzlemi yöntemi 63
7.9.2 Yatırma yöntemi 64
7.9.3. Döndürme yöntemi 65
7.10. Düzlemlerin Gerçek Büyüklüğünün Bulunması 65
7.11. Cisimlerin Gerçek Büyüklüklerinin Bulunması 67
7.12. Örnek Uygulamalar 70
7.13. Uygulama Çalışmaları 73
BÖLÜM 8. GÖRÜNÜŞ ÇIKARMA 76
8.1. Temel İz Düşüm Düzlemi 76
8.1.1. Üçüncü bölgede iz düşüm 77
8.2. Görünüş Çeşitleri 77
8.3. Tek görünüşle ifade edilen parçalar 81
8.4. Görünüşler İçin Özel Durumlar 81
8.4.1. Simetrik parçaların görünüşleri 81
8.4.2. Koparılmış görünüşler 81
8.4.3. Ters bakışlı görünüşler 82
8.4.4. Kısmi görünüşler 82
8.4.5. Görünüşlerde tekrarlanan ayrıntıların sade gösterimi 83
8.4.6. Şekillendirme öncesi durumunun gösterimi 83
8.4.7. Döndürülmüş kısmi görünüşler 84
8.4.8. Sınır konumlarının gösterilmesi 84
8.4.9. Yarı mamul parçaların bitmiş hallerinin gösterilmesi 84
8.4.10. Çevrelerin ve bitişik parçaların gösterilmesi 85
8.4.11. Lokal görünüşler 85
8.5. Ara Kesitlerin Belirtilmesi 87
8.6. Görünüşlerin Çizilmesi 89
8.6.1. Görünüşlerin resim kâğıdına yerleştirilmesi 89
8.6.2. Perspektiflerden görünüş çıkarma 91
8.7. Ortak Görünüşlü Parçalar 93
8.8. Görünüşleri Anlama 94
8.8.1. Basit çizim kuralları 94
8.9. Örnek Uygulamalar 97
8.10. Uygulama Çalışmaları 98
BÖLÜM 9. YARDIMCI GÖRÜNÜŞLER 105
9.1. Yardımcı görünüşler 105
9.2. Örnek Çalışmalar 110
9.3. Uygulama Çalışmaları 111
BÖLÜM 10. KESİTLER 112
10.1. Kesit Görünüşlerin Önemi 112
10.2. Kesit Görünüşlerin Temel Özellikleri 114
10.2.1. Yüzeylerin taranması 114
10.2.2. Kesit düzlemi ve kesit düzlemi çizgileri 114
10.2.3. Görünür ve görünmez kenarlar 115
10.2.4. Tarama ve tarama çizgileri 116
10.2.5. Eş parçaların taranması 116
10.2.6. Montaj resimlerinde komşu parçaların taranması 117
10.2.7. Büyük tarama alanlarında tarama çizgileri 117
10.2.8. Küçük tarama alanlarında tarama çizgileri 117
10.2.9. Parçanın farklı paralel kesit düzlemlerindeki tarama çizgileri 118
10.2.10. Malzeme cinsini belirleyen tarama motifleri 118
10.3. Kesit Çeşitleri 119
10.3.1. Tam kesit 119
10.3.2. Yarım kesit 120
10.3.3. Kademeli kesit 121
10.3.4. Kısmi kesit 123
10.3.5. Bölgesel kesit 123
10.3.6. Döndürülmüş kesit 124
10.3.7. Profil kesit 125
10.4. Kesitler İçin Özel Durumlar 126
10.4.1. Kesildiği halde taranmayan parçalar 126
10.4.2. Vidalı parçalarda kesitler 129
10.4.3. Gizli kesitler 129
10.4.4. Benzer şekilli profil kesitler 130
10.4.5. Kesit düzleminin önünde veya arkasında parça kısmı bulunan kesitler 130
10.4.6. Tarama alanı içinde ölçülendirme 130
10.4.7. Kesit görünüşlerde gereksiz komşu parçaların gösterilmesi 131
10.5. Örnek Çalışmalar 131 10.6. Uygulama Çalışmaları 132
BÖLÜM 11. PERSPEKTİF RESİMLER 136
11.1. Tanım 136
11.2. Perspektif Çeşitleri 136
11.2.1. Aksonometrik perspektifler 137
11.2.2. İzometrik perspektif 138
11.2.3. İzometrik eksenin konumu 140
11.2.4. İzometrik perspektifte eğik yüzeyler 141
11.2.5 İzometrik Perspektifte Daire 142
11.3. Dimetrik Perspektif 146
11.3.1. Dimetrik perspektifte dairesel yüzeyler 147
11.4. Trimetrik Perspektif 147
11.5. Eğik Perspektifler 148
11.5.1. Eğik perspektiflerin yüzeyindeki daireler 149
11.6. Konik Perspektif 151
11.6.1. Konik perspektif çeşitleri 152
11.6.2. Bir noktalı konik perspektif 152
11.6.3. İki noktalı konik perspektif 153
11.6.4. Üç noktalı perspektif 154
11.7. Örnek Çalışmalar 155
11.8 Uygulama çalışmaları 157
BÖLÜM 12. ÖLÇÜLENDİRME 160
12.1. Ölçülendirme İlkeleri 160
12.2. Ölçülendirmenin Gösterilmesi 161
12.2.1. Ölçü çizgisi 162
12.2.2. Ölçü bağlama çizgileri 164
12.2.3. Ölçü okları 165
12.2.4. Ölçü yazıları 166
12.2.5. İşaretler (Semboller) 169
12.3. Ölçülendirme Sistemleri 170
12.3.1 İmalata göre ölçülendirme 171
12.3.2 Fonksiyonel Ölçülendirme 171
12.3.3. Kontrollü ölçülendirme 172
12.4. Ölçülendirme Çeşitleri 172
12.5. Ölçülendirmede harf ve sembollerin kullanılması 175
12.5.1. Çapların ölçülendirilmesi 175
12.5.2. Yarıçapın ölçülendirilmesi 176
12.5.3. Kürelerin ölçülendirilmesi 177
12.5.4. Karelerin ölçülendirilmesi 177
12.5.5. Yayların ölçülendirilmesi 178
12.5.6. Konik ve eğimli yüzeylerin ölçülendirilmesi 178
12.5.7. Konikliğin ölçülendirilmesi 179
12.6. Makine Elemanlarının Ölçülendirilmesi 179
12.6.1. Pah ve havşa ölçülendirilmesi 179
12.6.2. Mil ve delik uçları 180
12.6.3. Cıvata ve perçin yuvaları 180
12.6.4. Kama kanalları 180
12.6.5. Segman kanalları 181
12.6.6. Eşit aralıklı deliklerin ölçülendirilmesi 181
12.7. Tırtılların Ölçülendirilmesi 182
12.6.7. Flanş üzerindeki delikler 181
12.8. Kaplanmış Parçaların Ölçülendirilmesi 183
12.9. Açınımların Ölçülendirilmesi 183
12.10. Perspektiflerin Ölçülendirilmesi 184
12.11. Örnek Çalışmalar 184
12.12. Uygulama Çalışmaları 186
BÖLÜM 13. YÜZEY PÜRÜZLÜLÜĞÜ 191
13.1. Tanım 191
13.2. Yüzey Kaliteleri 192
13.3. Grafik Semboller 195
13.4. Sembollerin Resimde Gösterilmesi 197
13.5. Yüzey Kalitesi ve Konum Toleranslarının Birlikte Gösterilmesi 198
13.6. Yüzey Kalitesi Gösteriminin Sadeleştirilmesi 198
13.7. Yüzey Kalitesinin Sembollerle Sadeleştirilmesi 199
13.8. Yüzey Kalitesinin İşlem Öncesi ve Sonrası Gösterim 199
13.9. İşleme Paylarının Verilmesi 199
13.10. Grafik Sembollerin Boyutları 200
13.11. Örnek Uygulamalar 202
13.12. Uygulama Çalışmaları 203
BÖLÜM 14. TOLERANSLAR 204
14.1. Boyut Toleransları 204
14.1.1. Toleransta kullanılan terimler 204
14.1.2. Tolerans bölgeleri 208
14.1.3. Esas tolerans (IT) 209
14.2. Alıştırmalar 210
14.2.1. Normal delik (alıştırma) sistemi 212
14.2.2. Normal mil (alıştırma) sistemi 213
14.3. Ölçü ve Sembollerin Gösterilmesi 215
14.4. Mil ve Deliklerde Tavsiye Edilen Alıştırmalar 216
14.5. Bilyeli Yataklarda Toleranslar 219
14.6. Tolerans Değerlerinin Tablo ile Gösterilmesi 221
14.7. Şekil ve Konum Toleransları 235
14.8. Şekil ve Konum Toleranslarının Resme Yerleşimi 237
14.9. Referansların Gösterimi 239
14.10. Şekil ve Konum Toleranslarının Teknik Resimde Gösterilişi 240
14.11. Örnek Çalışmalar 242 14.12. Uygulama Çalışmaları 243
BÖLÜM 15. CİSİMLERİN AÇINIMLARI 246
15.1. Açınımın Tanımı ve Önemi 247
15.2. Paralel Doğrular Yardımıyla Açınım 247
15.3. Radyal Doğrular Yardımıyla Açınım 250
15.4. Üçgenleme Metodu İle Açınım 253
15.5. Yaklaşık Açınım 254
15.6. Örnek Uygulamalar 257
15.7. Uygulama Çalışmaları 259
BÖLÜM 16 MAKİNA ELEMANLARI VE MONTAJ RESMİ 262
16.1. Giriş 262
16.2. Makine Üzerinde Kullanılan Parçaların Tanımı 263
16.3. Cıvatalar 264
16.3.1. Vida dişlerinin resimde gösterilmesi 267
16.3.2 Cıvataların çizimi 268 16.4. Saplamalar 268
16.5. Cıvata Yuvaları 271
16.6. Somunlar 272
16.7. Rondela 274
16.8. Vidalı birleştirme elemanları 275
16.9. Pimler 276
16.10. Kamalar 277
16.11. Yataklar 280
16.11.1. Kayma dirençli yataklar 280
16.11.1.1. Radyal (enine) yataklar 280
16.11.1.2. Eksenel (boyuna) yataklar 281
16.11.2. Rulmanlı(yuvarlanma dirençli) yataklar 282
16.12. Segmanlar 287
16.13. Dişli Çarklar 291
16.13.1. Dişli çarkların tanımı 291
16.13.2. Dişli çark resimleri 293
16.14. Montaj Resmi 295
16.14.1. Gurup ve kısım montaj resmi 296
16.14.2. Montaj numaralarının düzeni 296
16.14.3. Montaj resmi antedi ve parça listesi 297
16.15. Örnek Uygulamalar 298
16.16. Uygulama Çalışmaları 300