ÖNSÖZ
Bu kitap Üniversitelerin İnşaat Teknolojisi Bölümlerinde okutulan Yapı Tesisatları dersinin elektrik tesisatı müfredat konuları ile paralellik sağlamaktadır.
Uzun yıllar piyasada proje uygulamaları yapmış ve Batman Meslek Yüksekokulu İnşaat Teknolojisi Bölümünde Yapı Tesisatları dersinin Elektrik Tesisatları konularını ders olarak vermiş öğretim görevlileriyiz.
Mimar, İnşaat Mühendisleri, Elektrik Mühendisleri, Dekoratörler, Teknikerler ve bu konulara ilgi duyan tüm teknik elemanlar için projelerin başlangıcından uygulama aşamalarına ve bunlarla birlikte ortaya çıkabilecek problemlerin çözümüne kadar yardımcı olabilecek bir el kitabıdır.
Yapım İşlerinde Elektrik Tesisatı Kitabı, yapı projelerinin tasarımında ve uygulama aşamasının hazırlanmasında kullanılmak üzere, fonksiyonel ve ekonomik alanlarda da katkı sunmaktadır.
Bu konulara ilgi duyan meslektaşlarımızın kolaylıkla anlayabilecekleri kaynak bir kitap olması dileğiyle, gözden kaçan noksanlıkların hoşgörü ile karşılanmasını temenni ederiz. 09.09.2019
Makina Müh. Dr. Bahadır BİRECİKLİ
İnşaat Müh. B. Mazlum BİRECİKLİ
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ I
İÇİNDEKİLER II
ŞEKİLLER LİSTESİ XII
RESİMLER LİSTESİ XVII
TABLOLAR LİSTESİ XXVII
I.BÖLÜM: 1
1.1. Enerji kaynakları ve elektrik: 1
1.1.1.Elektriğin tarifi: 1
1.2. Elektrik enerjisi üretiminde kullanılan kaynaklar: 1
1.2.1. Elektrik santralleri: 2
1.3. Elektrik üretmek için türbinler nasıl kullanılır: 3
1.4. Elektrik santral çeşitleri: 4
1.4.1.Dizel santraller: 5
1.4.2.Termik santraller 6
1.4.3. Hidroelektrik 7
1.4.4.Diğer üretim kaynakları: 15
1.4.4.1 Jeotermal Enerji: 16
1.4.4.2 Güneş Enerjisi: 21
1.4.4.3 Nükleer Enerji: 25
II. BÖLÜM: 34
2.Temel Terimler: 34
2.1 Ast ve üst katları ve çevrmleri: 34
2.2 Elektrikte kullanılan kanunlar: 36
2.3 Rezistans hesaplamaları: 38
2.4 Joule Kanunu: 40
2.5 Isı etkisinin endüstride kullanım yerleri: 41
2.6 Elektrikli ısıtıcı hesapları: 42
2.7 Elektrik devresi: 47
2.7.1 Devre elemanları ve tanımları: 48
2.7.2 Elektrik devresinin çizimi: 48
2.7.3 Genel bir elektrik devre elemanları: 49
2.7.4 Elektrik devresi ve kullanılan elemanlar: 49
2.7.5 Elektrik devre çeşitleri: 49
2.7.6 Elektrik gücü: 52
2.8 Elektrik nasıl ölçülür: 53
2.9 Elektrik akımı taşıyan iletken hesap örnekleri: 54
2.10 Elektrik akımı: 55
2.11 Dirençlerin bağlantı şekilleri: 59
2.12 Ev aletlerinin elektrik tüketimi: 68
2.13 Hava kaynaklı ısı pompaların elektrik tüketimi: 69
2.14 Hava kaynaklı ısı pompası için örnek tüketim hesabı: 70
III.BÖLÜM 72
3. Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliğine Ait Terimler: 72
3.1 Sürekli elektrik tesisleri: 72
32 Geçici elektrik tesisleri 72
3.3 Tesislere ve şebekelere dair tarifler: 72
3.3.1 Tesislere ve şebekelere dair tarifler: 73
3.3.2 Şebeke: 73
3.3.2.1 Dağıtım şebekesi: 74
3.3.2.2 Tüketici tesisi: 74
3.4 Yapı bağlantı hattı 74
3.4.1 Yapı giriş hattı (yapı giriş hattı karşılığı): 74
3.4.2 Ana kolon hattı 75
3.4.3 Kolon hattı: 75
3.4.4 Linye hattı: 76
3.4.5 Sorti hattı (aydınlatma (ışık) sortisi, priz sortisi): 77
3.5 Yapı bağlantı kutusu (ana buat veya kofra) 78
3.6 Yapı elektrik tesisleri 79
3.7 Kuru yerler: 79
3.8 Nemli ve ıslak yerler (ıslak mekânlar): 80
3.9 Yangın tehlikesi olan yerler: 80
3.10 Kolay tutuşabilen katı maddelerin bulunduğu yerler: 80
3.11 Patlama tehlikesi olan yerler 81
3.12 İnşaat şantiyelerinde elektriktesisi: 81
3.13 Enernji giriş şekilleri 82
3.13.1 Yapı bağlantı hattı 82
3.14 Tesisatta kullanılabilecek kabloların en küçük kesit değerleri: 85
3.15 Kolon şemalar 86
3.15.1 Kolon hattı güzergâhı geçirilirken dikkat edilecek hususlar 86
3.16 Kapalı bağlantı şeması: 87
3.17 Açık bağlantı şeması: 87
IV.BÖLÜM 88
4. Elektrik Tesisat Malzemeleri: 88
4.1 Borular: 88
4.1.1 PVC Borular: 88
4.1.2 Peşel Borular (yalıtımsız teneke boru): 90
4.1.3 Berkmen boru (içi zift kâğıt yalıtkan kaplı teneke borusu): 90
4.1.4 Ştalpanzer (çelik) borular 91
4.1.5 Spiral (bükülgen) boru 93
4.2 Elektrik tesisatı montaj aletleri: 93
4.2.1 Elle boru bükme aparatı! 93
4.2.2 Çelik kablo çekme sustaları: 94
4.2.3 Kablo çekme sabunlar 94
4.3 Elektrik tesisat malzemeleri: 95
4.3.1 Dirsekler: 95
4.4 Buat ve kasalar 95
4.4.1 Buat(ek kutusu): 95
4.5 Bağlantı ve izolasyon malzemeleri: 101
4.5.1 Klemensler: 101
4.5.2 Sıra klemensleri 101
4.5.7 Havai hat klemensi: 103
4.6 İzolasyon malzemesi: 104
4.7 Anahtarlar 104
4.7.1.1 Sıva üstü anahtarlar 105
4.7.1.2 Sıva altı (ankastre) anahtarlar: 105
4.7.1.3 Antigron (etanj) anahtarlar 106
4.7.2 Anahtar kullanılacağı devreye göre: 107
4.7.2.1 Adi anahtar(tek kutuplu anahtar): 107
4.7.2.2 Komütatör anahtar 107
4.7.2.3 Vaviyen anahtar: 108
4.7.2.4 Ara Vaviyen anahtar: 108
4.7.2.5 Dimmer (elektronik) anahtar 109
4.7.2.6 Energy saver anahtar 110
4.7.2.7 Işık (light) aydınlatma butonları: 110
4.8 Aydınlatma kontrol sensörleri: 111
4.8.1 Tanımı ve görevleri: 111
4.8.2 Çeşitleri ve yapıları: 111
4.8.2.1 Hareket sensörleri: 112
4.8.2.2 Işık sensörleri: 113
9 Prizler: 114
4.9.1 Sıva üstü prizler: 114
4.9.2 Sıva altı prizin yapısı ve çeşitleri: 114
4.9.3 Prizlerin özellikleri: 117
4.9 4 Faz sayısına göre prizler: 117
4.9.5 Monte şekline göre prizler: 117
4.9.5.1 Sıva üstü prizin yapısı ve çeşitleri: 117
4.9.6 Elektrik güvenliği açısından prizler: 120
4.9.7 İç tesisatta kullanılan prizler 120
4.9.8 Priz (seyyar-çoklu): 121
4.9.9 Nemli yer tesisat elemanları ve özellikleri 122
4.9.10 Priz çeşitleri 123
4.9.11 Uzatma fiş-prizler 123
4.9.12 Topraklı fiş ve seyyar topraklı prizin bağlanması: 124
4.9.13 Fişler: 124
4.9.13.1 Fiş çeşitleri: 124
4.9.13.2 Nemli yer-antigron(etanj) prizin yapısı: 127
4.10 Sigortalar: 127
4.10.1 Otomatik sigortalar: 129
4.10.2 Buşonlu sigortalar: 130
4.10.3 Nh Bıçaklı sigortalar 133
4.11 Pako şalter 133
4.12 Kablo kanalları kullanarak yapılan montaj 134
4.13 Diğer montaj şekilleri: 134
4.14 Kablo: 135
4.15 Tesisat kabloları ve iletkenleri: 135
4.15.1 Nemli yer tesisatı: 136
4.15.2 NVV (NYM) kablosu: 136
4.15.3 HOSVV-F kablosu: 137
4.15.4 YVV (NYY) kablosu: 138
4.16 Tesisatta kullanılan Kablolar 140
4.17 Kullanım alanlarına göre kabloların sınıflandırılması: 142
V.BÖLÜM: 150
5. Aydınlatma: 150
5.1 Aydınlatma türleri: 150
5.2 İyi bir aydınlatmanın sağlayacağı faydalar: 150
5.3 Işık kaynakları: 151
5.3.1 Işık kaynağından istenen özellikler: 151
5.4 İç aydınlatma lambaları: 152
5.5 Armatürlerin çeşitleri ve yapıları: 152
5.5.1 Akkor flamanlı ve gazlı deşarj ampular matürleri: 152
3.5.1.1 Tip A tijli (sarkıtlı) armatür: 152
5.5.1.2 Tip B1 tavan armatürü: 153
5.5.1.3 Tip B2 tavan armatürü: 153
5.5.1.4 Tip C porselen kaideli armatür 153
5.5.1.5 Tip E çelik telli kafesli etanj armatür: 154
5.5.1.6 Tip G Çift duylu tijli (sarkıtlı) armatür: 154
5.5.1.7 Tip H Atölye armatür: 154
5.5.1.8 Tip J 1 Asma tavan armatür: 155
5.5.1.9 Tip L etanj armatür 155
5.5.1.10 Tip N Avize armatür 155
5.5.1.11 Tip O aplik armatürü 156
5.5.1.12 Tip SSI spor salonu akkor flamanlı veya gazlı deşarj ampul armatürü: 156
5.5.1.13 Projektör armatürler: 156
5.5.1.14 Acil aydınlatma armatürler: 157
5.6 Aydınlatma hesabı: 157
5.6.1 Önemli maddelerin yansıma katsayıları: 157
5.6.2 Aydınlatma hesabı formülleri: 163
5.7 Dış aydınlatma: 172
5.8 Dış aydınlatma kullanılan yapay ışık kaynakları (lambalar): 173
5.B.1 Akkor flamanlı ampuller: 173
5.8.2 Floresan ampuller: 176
5.8.3 Gazlı deşarjlı ampuller: 187
5.8.4 LED (ışık yayan diyot) aydınlatma sistemi: 203
5.8.4.1 LED'lerin başlıca özellikleri: 204
5:8.4.2 LED (light-emitting diode): 204
5.8.4.3 LED ampullerin avantajları: 205
5.8.4.4 LED aydınlatma sistemlerinin gelişimi: 206
5.8.4.5 LED aydınlatma birimleri: 207
5.8.4.6 Floresan/akkor flaman ve LED lambaların karşılaştırılması: 211
5.8.5 Fiber optik aydınlatma: 212
5.8.5.1 Fiber optik aydınlatma sistemlerinin özellikleri: 213
5.8.5.2 Fiber optik sistemlerinin dış aydınlatmada kullanılması: 213
VI.BÖLÜM 215
6. Dış Aydınlatma: 215
6.1 Yol aydınlatması: 215
6.2 Dış aydınlatma armatürleri: 215
6.3 Işık dağıtım eğrisine göre dış aydınlatma armatürleri: 217
6.4 Yol aydınlatılmasında önemli olan hususlar: 218
6.5 Yol aydınlatılması ile ilgili tavsiyeler: 220
6.6 Dış aydınlatma sembolleri: 221
6.6.1 Yol aydınlatma armatürlerinin yerleştirilmesi: 221
6.7 Kullanıldıkları yerlere göre dış aydınlatma armatürleri: 229
6.7.1 Yol armatürleri: 229
6.7.2 Park ve bahçe aydınlatma armatürleri: 231
6.7.3 Dış aydınlatma projektörleri: 233
6.8 Futbol sahası aydınlatması 233
6.9 Açık havuzun aydınlatma projesi 235
6.10 Spor salonları, park, bahçe, anıt ve mimarı özelliği olan yapıların
aydınlatılmasına ait projelerinincelenmesi ve çizimi 237
6.11 Dış aydınlatma hesapları: 238
6.12 Düz yollarda armatürlerin yerleştirilmesi: 244
6.13 Dış aydınlatma tesisatı yapımı işlem sırası: 246
6.13.1 Kanal hazırlama 246
6.13.2 Direk dikme: 248
6.13.2.1 Demir direktemeli: 248
6.13.2.2 Beton direk temeli: 249
6.14 Konvansiyonel ve LED aydınlatmada tasarruf edilen enerji: 249
VII. BÖLÜM 251
7. Dağıtım Tabloları 251
7.1 Yapıldıkları malzemeye göre tablolar 251
7.2 Kullanıldıkları yerlere göre dağıtım tabloları: 252
7.3 Faz sayısına göre aydınlatma dağıtım tabloları: 252
7.4 Kullanım amacına göre tablolar 252
7.5 Tabloda kullanılan araç ve gereçler 256
7.5.1 Sayaç: 256
7.5.1.1 Mekanik sayaç (standart tarifeli sayaçlar): 258
7.5.1.2 Dijital sayaçlar(çok tarifeli sayaçlar) 259
7.5.2 Kaçak akım koruma rölesi: 262
7.5.3 Sigortalar: 263
7.5.4 Bir ve üç fazlı prizler 263
7.5.5 Klemensler ve kablolar: 264
7.5.6 Şalterler: 264
VII.BÖLÜM 265
8. Elektrik Tesisatının Çizimi ve Özellikleri: 265
8.1 Bir buton ile bir zil tesisatı uygulama devresi: 265
8.1.1 Kapalı şema(tek hat şeması): 265
8.1.2 Tesisatlarda iletken çekiminde dikkat edilecek hususlar: 266
8.1.3 Açık şema: (bağlantı şeması): 266
8.2 Aydınlatma ve priz tesisatı uygulama devreleri: 267
8.2.1 Tekli (adi anahtar) anahtar devresi: 267
8.2.2 Adi anahtar ve priz tesisatı uygulama devresi: 269
8.2.3 Komütatör anahtar devresi: 271
8.2.4 Vaviyen anahtarlı devre: 273
8.2.5 Nemli yer malzemesi ile adi anahtar tesisatı: 275
8.3 Merdiven otomatiği: 275
8.3.1 Merdiven otomatiği yapısı ve çalışma prensibi: 276
8.3.2 Sensorlu merdiven aydınlatma tesisatı 278
IX.BÖLÜM 280
9. Elektrik Projelerinin Hazırlanması: 280
9.1 Elektrik projelerinin hazırlanmasına ait ön bilgiler: 280
9.2 Projelenin uygulanması 282
9.2.1 Projelerde iletken renk kodları: 287
9.2.2 Normal sorti: 288
9.2.3 Merdiven otomatiği tesisatı: 289
9.2.4 Telefon tesisleri: 289
9.2.5 Yangın ihbar ve alarm tesisleri: 289
9.2.6 Anten tesisatı 289
9.2.7 Gerilim düşümü hesabı ve kontrolü: 290
9.2.8 Tesisat borularının seçimi: 291
9.2.9 Kolon şeması ve tablo yükleme cetveli: 292
9.2.10 Semboller: 292
9.3 EMO elektrik, elektronik ve bilgisayar projeleri uygulama standartları: 297
9.4 Gerilim düşümü hesabı: 313
9.4.1 Kolon hattı: 313
9.5 Yapı elektrik akımı donatımlarını oluşturan bölümler ve terimler ile
yapılarda akım dolaşımının şematik olarak gösterilmesi: 314
X.BÖLÜM 316
10. GİRİŞ: 316
10.1 Bina temel topraklama hattı detay bilgi: 318
10.2 Bina içindeki mahallere elektrik tesisatı çekilmesi: 319
10.2.1 Sıva altı tesisatı: 319
10.2.2 Sıva üstü tesisatı: 319
10.2.3 Tabliyeye elektrik borularının döşenmesi 319
10.2.4 Elektrik tesisat kasalarının duvara yerleştirmesi 334
10.2.5 Kabloların çekilmesi: 336
10.2.6 Bağlantıların yapılması: 338
10.2.7 Sıva üstü elektrik tesisatı: 339
10.2.8 Sıva üstü elektrik tesisatının döşenmesi için gerekli olan malzemeler: 339
10.3 Bağlantı doğruluğunun kontrol edilmesi: 342
10.3.1 Ölçü aletleri: 342
103.2 Ampermetre: 342
10.3.3 Akım transformatör 343
10.3.4 Gerilim transformatörü: 343
10.3.5 Voltmetre: 343
XI.BÖLÜM 344
11. Topraklamaya ait tarifleri 344
11.1 Toprak: 344
11.1.1 Topraklamak: 344
11.1.2 Topraklama: 344
11.1.3 Toprak hattı: 344
11.1.4 Toprak hattına bağlanması gereken cihazlar: 345
11.1.5 Toprak hattının kontroledilmesi: 345
11.1.6 Faz ve nötr arası: 346
11.1.7 Nötr ve toprak arası: 346
11.1.8 Faz ve toprak arası: 347
11.2 Prizleri sıfırlama: 348
11.3 Topraklayıcılarla ve topraklama tesislerine ait genel hükümler: 349
113.1 Topraklayıcı çeşitleri: 349
11.3.2 Topraklayıcılar için kullanılan gereçler ve topraklayıcıların boyutları: 352
11.4 Topraklama iletkenlerinin tesisinde olması gerekenler: 352
11.4.1 Toprak içindeki bağlantı noktaları korozyon karşı korunması: 352
11.5 Bina temel topraklaması: 352
11.6 Temel topraklama hesabı: 356
11.7 Potansiyel dengeleme 360
11.8 Paratoner tesisatının görevleri 363
11.9 Paratoner tesisatı çeşitleri ve özellikleri 364
11.9.1 Faraday Kafesi: 364
11.9.2 Franklin Çubuğu: 365
11.9.3 Aktif paratonerler: 365
11.9.4 Piezo elektrik kristalli Franklin France aktif paratoneri: 365
11.9.5 Elektrostatik ESE aktif paratonerler: 366
11.10 Paratoner tesisatının bölümleri: 367
11:10.1 İniş iletkenleri: 367
11.10.2 Yakalama çubukları: 367
11.10.3 Direk: 367
11.10.4 Bağlantı parçaları: 367
11.10.5 Paratoner sistemi montaj ve bağlantıları: 368
XII. BÖLÜM: 369
12. Asansör: 369
12.1 Tarihçesi 369
12.2 Yaygın olarak kullanılan asansörler: 369
12.3 Asansör tesisatının bölümleri: 378
12.3.1 Makine dairesi: 378
12.3.2 Asansör motoru: 378
12.3.3 Asansör kuyusunda: 380
12.3.4 Asansör kapıları: 383
12.3.5 Durak kapıları: 384
12.3.6 Asansör kabini: 384
12.3.7 Kabinin karşı ağırlığı: 385
12.3.8 Raylar: 386
12.3.9 Özel asansör çelik-tel halatları: 389
12.3.10 Kuyu dibi regülatörü 390
12.3.11 Paraşüt sistemi: 393
12.3.12 Asansör kumanda sistemleri ve kat kontak düğmeleri: 400
12.4 Göstergeler ve emniyet tertibatları 402
12.4.1 Kuyu dibi armatür: 402
12.4.2 Kuyu alt boşluğu: 402
12.4.3 Seperatör: 403
12.4.4 Regülatör ağırlığı ve yayı: 403
12.4.5 Tamponlar: 403
12.4.6 Kabin altı tamponlar: 403
12.4.7 Karşı ağırlık tamponu: 404
12.4.8 Kabin seyri: 404
12.4.9 Kat seviye ayarları: 404
12.4.10 Kat butonlari: 404
12.4.11 Göstergeler 405
12.4.12 Dur butonu: 405
12.4.13 Kapı açma butonu: 405
12.4.14 Alarm butonu: 405
12.4.15 Kabin aydınlatması: 406
12.4.16 Seyir halinde aydınlatma 406
12.4.17 Sabit aydınlatma 406
12.4.18 Acil aydınlatma: 406
12.4.19 Kullanma talimatları: 406
12.4.20 Aşırı yük kontağı: 407
12.4.21 Paraşüt sistemi: 407
12.4.22 Halat bağlantıları: 407
12.4.23 Patenler: 407
12.4.24 Karşı ağırlık dengesi: 407
12.4.25 Karşı ağırlık arkası: 407
12.4.26 Dengeleme ağırlığı: 408
12.4.27 Halatlar: 408
12.4.28 Asansör diğer elemanları: 408
12.5 Topraklamalar: 410
12.5.1 Asansör detayının çizilmesi: 410
12.5.2 Topraklama yerleşimi: 411
XIII.BÖLÜM 412
13. Elektrik Tehlikeleri: 412
13.1 Elekirikten dolayı bir yangına karşı önlemler: 412
13.2 Elektrik akımının insan üzerine etkileri: 412
13.3 İnsan vücudunun elektriğe karşı direnci: 413
13.4 Gerilim kademeleri: 414
13.5 Mutlak yaklaşma (emniyet) mesafeleri: 414
13.6 Elektrik çarpmalarına karşı ilk yardım tedbirleri: 415
13.6.1 Silvester Metodu 416
13.6.2 Ağızdan ağza nefes verme metodu: 417
13.6.3 Yanıklara karşı tedbirler: 420
13.6.4 Yangına karşı tedbirler: 421
XIV.BÖLÜM 423
14. Resimlerle Elektrik Tesisatının Uygulanması: 423
XV.BÖLÜM 434
15. Elektrik tasarrufu ile ilgili pratik bilgiler: 434
15.1 Evlerde yapabileceğimiz tasarruf 434
15.2 Mutfakta yapabileceğimiz tasarruf 434
15.3 Her evde yılda 150 ton suyu kurtarmak için yapılacaklar: 435
15.4 Elekirik faturasınıdüşürme yolları: 435
15.5 Aydınlatmada enerji tasarruf: 437
15.6 Elektrikli ev aletlerinde enerji tasarrufu yöntemleri: 438
15.7 Aydınlatmanın dekorasyondaki yeri ve aydınlatma önerileri: 446
15.7.1 Ev aydınlatması için öneriler: 446
15.7.2 Doğru bir aydınlatma için öneriler: 446
15.7.3 Tabii mekân aydınlatması için önetiler: 447
15.8 Mekân aydınlatmasında dikkat edilmesi gereken hususlar: 447
15.9 Elektrik, tesisatçı ve inşaatçının uyması gereken hususlar: 454
YARARLANILAN KAYNAKLAR 459
ÖZGEÇMİŞ 463